Sosnowiec Maczki

---

Historia

Stacja o nazwie Sosnowiec Maczki została założona jako punkt graniczny Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, funkcjonującej w obrębie Cesarstwa Rosyjskiego. Oficjalnie otwarto ją w 1848 roku, a monumentalny budynek towarzyszyły różne istotne elementy, w tym komora celna oraz koszary. Z drugiej strony rzeki Białej Przemszy, która wyznaczała granicę, znajdowało się Cesarstwo Austrii, co spowodowało, że miejsce to przez długi czas określano mianem Granicy.

Budowa stacji rozpoczęła się w 1839 roku i zakończyła w 1848 roku, zgodnie z planem przygotowanym przez Teofila Schüllera, ucznia popularnego architekta Enrico Marconiego. Wzniesiona neorenesansowa budowla miała wydłużony prostokątny kształt i składała się z trzech części – dwóch parterowych oraz jednej piętrowej. Na parterze, zarówno w części południowej, jak i centralnej, można było zauważyć bogaty wystrój architektoniczny, kryjący w sobie takie elementy jak profilowane gzymsy, stiuki, pilastry i żeliwne kolumny, które pełniły funkcje wspierające zadaszenia peronów. W pobliżu stacji powstało osiedle dla pracowników kolei, celników oraz wojskowych.

W miarę jak osada się rozwijała, zbudowano różne obiekty, takie jak hotele, poczta, bloki mieszkalne, cerkiew prawosławna oraz kaplicę rzymskokatolicką, która została założona w 1857 roku. W 1893 roku powstał kościół, a w 1886 roku szkoła powszechna.

Początkowo planowano inną trasę dla Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, szczególnie pod kątem ostatniego odcinka prowadzącego do granicy Królestwa Polskiego, który miał być usytuowany bardziej na zachód. Stacja miała łączyć Warszawę z pobliskimi kopalniami Niwki, co miało przyczynić się do rozwoju przemysłowego regionu znanym jako Zagłębie Dąbrowskie. Ostatecznie jednak uzgodniono lokalizację w okolicach przysiółka Maćki, w pobliżu Białej Przemszy, na niemal pustynnym terenie. Budowę kolejki rozpoczęto w 1844 roku, gdy 14 lipca położono kamień węgielny pod dworzec wiedeński, a pełny ruch osobowy rozpoczął się 1 kwietnia 1848 roku.

W 1849 roku szacowano, że stację obsłużono około 75 tysięcy pasażerów, jednak ostateczna liczba podróżujących przekroczyła 380 tysięcy. W skład infrastruktury stacyjnej wchodziła nie tylko lokomotywownia, ale także gazownia, stacja elektryczna oraz wagonownia. Oprócz tego istniały dwie wieże wodne, z czego jedna przetrwała do dziś, zbudowana w 1880 roku.

W 1863 roku dworzec w Maczkach, jak również Sosnowiec Główny, został zdobyty przez powstańców polskich – zdarzenie to miało duże znaczenie w kontekście narodowym w czasach zaborów. Do momentu inauguracji odnogi kolejowej z Ząbkowic do Katowic w dniu 24 sierpnia 1859 roku, linia przez Granicę była podstawowym połączeniem kolejowym Królestwa Polskiego.

We wrześniu 1887 roku stacja doczekała się przyjęcia szerokotorowej linii Drogi Żelaznej Iwanogrodzko-Dąbrowskiej, co umożliwiło transport towarów z całego Cesarstwa Rosyjskiego, po ich przeładowaniu na normalny tor. Jednak po I wojnie światowej stacja Granica straciła na znaczeniu, a w 1925 roku zmieniono jej nazwę na Maczki. Zniknięcie granicy państwowej spowodowało, że komora celna stała się niepotrzebna.

W 1919 roku zaczęto w niej działalność Gimnazjum Realne, będące pierwszą szkołą średnią w tym regionie, a w 1926 roku powstało Prywatne Męskie Gimnazjum Mechaniczne. W latach 30. XX wieku dworzec przeszedł gruntowny remont, a pod koniec lat 40. przeniesiono do jego wnętrza Kolejowe Zakłady Poligraficzne, co negatywnie wpłynęło na stan zabytkowego wystroju, potrzeba było również demontażu części ozdobnych wiat peronowych.

Wkrótce po zakończeniu działalności zakładów poligraficznych w budynku ulokowano magazyny, hotel dla robotników, a z czasem także mieszkania dla pracowników kolejowych. Dawna komora celna ponownie stała się siedzibą oświaty zawodowej, która istniała aż do 1980 roku. W 1952 roku w budynku byłych koszar i komory celnej zainaugurowano działalność Ośrodka Szkolenia Zawodowego PKP, gdzie szkolono przyszłych maszynistów, dyżurnych i konduktorów. W 1967 roku dworzec znalazł się w rejestrze zabytków, jednak wymaga pilnej renowacji z uwagi na zły stan techniczny. Jego wnętrza są prawie całkowicie opustoszałe, a niektóre pomieszczenia są zamurowane. W 2013 roku zlikwidowano komorę celną, co jeszcze bardziej podkreśliło zapomnienie stacji.

Rewitalizacja

W 2014 roku w ramach ambitnego projektu zawarto plany utworzenia Centrum Naukowo-Dydaktycznego Transportu Kolejowego, które miało swoje miejsce w dawnym dworcu Sosnowiec Maczki. W realizację tego przedsięwzięcia zaangażowana była Politechnika Śląska w Gliwicach oraz Polskie Koleje Państwowe S.A.. Ta wspólna inicjatywa była świadectwem chęci rewitalizacji obiektów kolejowych oraz zaangażowania w edukację. W dniu podpisania listu intencyjnego, Rektor Politechniki Śląskiej, prof. inż. Andrzej Karbownik, oraz Prezes Zarządu PKP, Jakub Karnowski, wyrazili swoje poparcie dla tego projektu.

Centrum miało rozpocząć swoją działalność 1 października 2016 roku, z założeniem, że przyjmie 250 studentów. Patronat nad tym ambitnym projektem objęło Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, co dodatkowo podkreśliło jego znaczenie oraz potencjalny wpływ na rozwój lokalnej społeczności.

Niestety, w wrześniu 2017 roku, prace rewitalizacyjne zostały wstrzymane. Politechnika Śląska podjęła decyzję o odstąpieniu od umowy, powołując się na przepisy, które uniemożliwiają uczelniom tworzenie zamiejscowych ośrodków dydaktycznych, pozwalając jedynie na droższe wydziały zamiejscowe. Ostatecznie projekt, mający na celu rozwój infrastruktury edukacyjnej, spotkał się z istotnymi trudnościami w realizacji.

Ruch kolejowy i infrastruktura

Stacja kolejowa Sosnowiec Maczki, która rozpoczęła działalność w 1848 roku, przez długi czas pełniła funkcję jednej z ważniejszych stacji obsługujących zarówno ruch pociągów osobowych, jak i towarowych. W 2008 roku podjęto decyzję o wstrzymaniu ruchu pasażerskiego.

Obiekt ten znajduje się na istotnych krajowych liniach kolejowych, w tym na:

• linii nr 133, łączącej Dąbrowę Górniczą Ząbkowice z Krakowem Głównym,
• linii nr 163, która biegnie z Sosnowca Kazimierza do Sosnowca Maczki,
• linii nr 665, łączącej Sosnowiec Maczki z Euroterminalem Sławków,
• linii nr 666, prowadzącej z Sosnowca Maczki SMA do Jaworzna Szczakowa JCS,
• linii nr 667, łączącej Sosnowiec Maczki R31 z Długoszynem.

W 2009 roku na stacji przestały zatrzymywać się pociągi osobowe, co znacząco wpłynęło na jej znaczenie. W 2016 roku podjęto jednak próbę reaktywacji ruchu pasażerskiego, uruchamiając dwa pociągi „Orlik” (R 34220 i R 43221) na trasie z Częstochowy do Krakowa Płaszowa.

---

Oceń: Sosnowiec Maczki

---