Anka Kowalska

---

Życiorys

Edukacja

Anka Kowalska, córka Jerzego Kowalskiego oraz Zofii, z domu Gębickiej, spędziła swoje wczesne lata w Sosnowcu, gdzie mieszkała do 1940 roku. W późniejszym okresie jej życie przeniosło się na wieś pod Olkuszem. Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęła edukację w II Liceum Ogólnokształcącym im. Emilii Plater, gdzie w 1950 roku zdała maturę w liceum w Będzinie. Ukończyła studia na polonistyce w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1955 roku. Większość swojego dorosłego życia spędziła w Warszawie. Po śmierci została pochowana na cmentarzu przy Parafii św. Józefa Rzemieślnika w Sosnowcu, w okolicy ulicy Smutnej oraz alei Mireckiego.

Twórczość

Podczas studiów Kowalska zadebiutowała swoimi wierszami w „Słowie Powszechnym” w 1953 roku. Po przeprowadzce do Warszawy w 1955 roku zaczęła pracować jako dziennikarka — początkowo jako korektorka, a wkrótce potem jako redaktorka w czasopiśmie „Kierunki”. Pracowała także w wydawnictwie Stowarzyszenia „Pax” od 1962 roku. W latach 60. XX wieku była członkiem Stowarzyszenia „Pax”, jednak zrezygnowała z członkostwa w protest przeciwko polityce stowarzyszenia w obliczu wydarzeń marcowych. W tym okresie publikowała swoje utwory, w tym poezję i prozę, w czasopismach takich jak „Współczesność” (1960-1961) oraz „Życie i Myśl” (1968-1969). Od 1968 do 1983 roku była członkiem Związku Literatów Polskich, a od 1983 roku Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W latach 70. i 80. aktywnie współpracowała z pismami drugiego obiegu, w tym „Puls”, „Zapis”, „Biuletyn Informacyjny KOR”, „Kultura Niezależna” oraz „Krytyka”. Jej prace pojawiły się także w paryskiej „Kulturze” oraz „Zeszytach Historycznych”. Kowalska opublikowała również teksty wspomnieniowe dotyczące swojej działalności w KOR, zebrane w tomie „Folklor tamtych lat” (Biblioteka Więzi, Warszawa 2011). Powieść „Pestka” przetłumaczono na pięć języków, a w 1995 roku na jej podstawie powstał film w reżyserii Krystyny Jandy.

Działalność opozycyjna w PRL

Od 1976 roku Anka Kowalska aktywnie uczestniczyła w pracy Komitetu Obrony Robotników, gdzie między innymi brała udział jako obserwator w procesach robotników w Radomiu. W styczniu 1977 roku dołączyła do KOR, gdzie zajmowała się prowadzeniem kartoteki radomskiej. W okresie aresztowania licznych działaczy KOR w maju i lipcu 1977 roku, wspólnie z Haliną Mikołajską i Grażyną Kuroń, odegrała kluczową rolę w utrzymaniu aktywności Komitetu, w tym w redagowaniu jego Komunikatu. Od września 1977 roku była członkiem Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” oraz kontynuowała prace nad redagowaniem Komunikatu. Dzięki jej zaangażowaniu powstał tak zwany „korkowiec”, który charakteryzował się precyzyjnym językiem dokumentów KOR. Kowalska prowadziła również bank informacji na temat represji. W listopadzie 1978 roku brała udział w głodówce w bazylice św. Krzyża w Warszawie, solidaryzując się z opozycjonistami w Czechosłowacji, związanymi z Kartą 77. Była wielokrotnie zatrzymywana, a jej mieszkanie poddawano rewizjom przez Służbę Bezpieczeństwa. Latem 1980 roku współpracowała z Jackiem Kuroniem, tworząc system zbierania informacji o strajkach, a gdy jego telefon był wyłączany, przekazywała wiadomości do Londynu. Kowalska angażowała się również w działalność „Solidarności”. Od 13 grudnia 1981 do 1 czerwca 1982 roku była internowana, przez co trafiła do obozu w Gołdapi, a następnie przeniesiono ją do Darłówka. Po zwolnieniu z internowania, dzięki pomocy organizacji Lekarze Świata, wyjechała na leczenie do Francji, a powróciła do Polski w 1983 roku, przechodząc na emeryturę. Jej publikacje pojawiały się również w podziemnej wrocławskiej „Obecności”.

Nagrody, wyróżnienia

Anka Kowalska jest postacią, która zdobyła szereg cennych nagród oraz wyróżnień w swoim życiu twórczym. Oto lista niektórych z nich:

• Nagroda Młodych im. Włodzimierza Pietrzaka (1959, za cykl felietonów krytycznoliterackich w „Kierunkach” pt. „Tym, którzy czytali”),
• Nagroda Peleryny na Ogólnopolskim Festiwalu Studentów w Gdańsku (1961, za tom poezji Credo najmniejsze),
• Nagroda POLCUL Foundation – Niezależnej Fundacji Popierania Kultury Polskiej w Sydney (1982),
• 3 maja 2006 odznaczona przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Publikacje

Publikacje Anki Kowalskiej to zbiór różnorodnych dzieł, które obejmują zarówno poezje, jak i powieści. Wśród nich znajdują się:

• Credo najmniejsze (poezje; Pax 1960),
• Pestka (powieść; Pax 1964, 1965, 1967, 1968, 1970, 1973, 1975; Omega 1991; Marabut 1995, ISBN 83-85893-28-8; Świat Książki 1996; Marabut 2001, ISBN 83-85893-28-8),
• Psalm z doliny (poezje; Pax 1969),
• Spojrzenie (poezje; Pax 1974),
• Wiersze z obozu internowanych (II obieg wydawniczy; Biblioteka Obserwatora Wojennego 1983; pierwodruk: „Kultura”, Paryż, nr 11/1982),
• Racja stanu. Wiersze z lat 1974–1984 (II obieg wydawniczy; litografie Barbary Zbrożyny; Przedświt Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy 1985, Agencja Wydawnicza Solidarności Walczącej 1986).

Opracowania i inne prace redakcyjne

Wśród licznych publikacji Anki Kowalskiej, należy wyróżnić kilka znaczących tytułów, które odzwierciedlają jej wkład w literaturę oraz działalność redakcyjną. Pierwszą z nich jest album fotograficzny zatytułowany „Warszawa lata 1980–1986. Impresje bez retuszu”, w którym Kowalska nie tylko autoryzowała przedmowę, ale również uczestniczyła w wyborze zdjęć, które zostały przygotowane przez Andrzeja Płońskiego oraz Mirosława Ancypę. Album ten został wydany przez Independent Polish Agency w Lund w 1987 roku.

Innym istotnym dziełem jest publikacja „O „Kulturze”. Wspomnienia i opinie”. W tej książce Kowalska współpracowała z Grażyną oraz Krzysztofem Pomianami, proponując zbiór refleksji i opinii na temat tematyki kulturowej. Książka pojawiła się w II obiegu wydawniczym, początkowo w Londynie w 1987 roku, a następnie jej publikacja była kontynuowana w 1988 roku przez wydawnictwo Pomost.

Upamiętnienia

W 2012 roku w Sosnowcu miały miejsce szczególne obchody, które uczciły 80. rocznicę urodzin Anki Kowalskiej. W wydarzeniu tym udział wzięli znamienici goście, w tym Adam Michnik, Bogdan Borusewicz oraz Andrzej Seweryn, co podkreśla wagę tej uroczystości.

Na budynku przy ulicy Czerniakowskiej 201 w Warszawie, gdzie Anka Kowalska spędzała część swojego życia, wmurowano tablicę upamiętniającą jej życie oraz działalność.

W 2019 roku jej wizerunek zyskał nową formę, umieszczony na muralu „Kobiety Wolności”, który można zobaczyć na stacji PKM Strzyża w Gdańsku. To artystyczne upamiętnienie nawiązuje do jej wpływu na współczesną historię.

Na szczególną uwagę zasługuje również skwer w Warszawie, który nosi imię Anki Kowalskiej. Znajduje się on w przestrzeni parku przy pałacu Konstantego Zamoyskiego, w pobliżu ulicy Foksal. To miejsce stanowi symboliczne upamiętnienie jej życia oraz dorobku.

---

Oceń: Anka Kowalska

---