Jan Kiepura

---

Życiorys

Jan Kiepura, wielki polski tenor, przyszedł na świat jako syn piekarza Franciszka Kiepury (1877–1951) oraz Marii „Miriam” z domu Neuman (1885–1943). Matka Janusza miała żydowskie korzenie i, aby poślubić swojego męża, przyjęła chrzest. Jan miał również brata Władysława, który był jego młodszym o dwa lata towarzyszem i także odniósł sukcesy w świecie muzyki jako tenor. Rodzice rozstali się w 1924 roku.

W latach 1916–1920 Jan uczęszczał do Gimnazjum Państwowego im. Stanisława Staszica w Sosnowcu, gdzie zdobył maturę. W czasach szkolnych angażował się w działaniach chóru szkolnego oraz grał w drużynie piłkarskiej Victorii Sosnowiec. Niestety, podczas jednej z bójek doznał urazu nosa, co doprowadziło do przewlekłych problemów zdrowotnych związanych z jego aparatem mowy. Uraz ten spowodował u niego stałe dolegliwości związane z brzmieniem głosu, a tym samym wpływał na jego kariery artystyczną.

Jan był także członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1919 roku, jako nielegalny przybysz na Górnym Śląsku, wstąpił do I Pułku Strzelców Bytomskich, biorąc udział w I powstaniu śląskim. Studia prawnicze rozpoczął na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1921–1925. W tym czasie, w tajemnicy przed ojcem, inwestował swoje pieniądze w lekcje śpiewu u Wacława Brzezińskiego oraz Tadeusza Leliwy, uczył się również od Ignacego Warmutha, jednocześnie dorabiając handlem perfumami z Paryża.

Pomimo tego, że jego ojciec nie wspierał pasji muzycznej syna, Jan wystąpił po raz pierwszy na scenie już w 1924 roku, grając koncert w kinie „Sfinks” w Sosnowcu. Szybko zyskał uznanie i niebawem Emil Młynarski zaprosił go do chóru w warszawskim Teatrze Wielkim, gdzie odegrał rolę górala w operze „Halka” Stanisława Moniuszki. Niestety, jego zapał do występów doprowadził do konfliktu z dyrygentem, co skutkowało odebraniem mu tej roli.

W 1925 roku Jan zadebiutował tytułową rolą w operze „Faust” Gounoda, występując na scenie Opery we Lwowie. Po kilku latach powrócił do warszawskiego Teatru Wielkiego, gdzie występował m.in. w rolach Turiddu w „Rycerskości wieśniaczej” Mascagniego oraz księcia Mantui w „Rigoletcie” Verdiego. W 1926 roku wystąpił w wielu operach, takich jak Tosca i „Straszny dwór” Moniuszki, oraz występował na scenach w Toruniu, Bydgoszczy, Poznaniu i Grudziądzu.

Po rozstaniu z warszawskim teatrem, Jan udał się do Wiednia, gdzie szybko zdobył angaż w „Zemście Nietoperza” Johanna Straussa syna. Jego talent nie umknął uwadze Franza Schalka, który zatrudnił go w Państwowej Operze (Staatsoper). Wkrótce w wykonaniu Kiepury pojawił się Mario Cavaradossi w „Tosce”, gdzie pomimo znajomości tylko dwóch arii po włosku, zyskał uznanie krytyków. W 1928 roku zdobył laury w Paryżu, występując z Toską. Jako solista Staatsoper śpiewał również w „Turandot” Giacoma Pucciniego.

Od 1928 roku Kiepura występował również w mediolańskiej La Scali, gdzie zadebiutował z powodzeniem jako Cavaradossi w „Tosce”. Udział w prapremierze opery Felice Lattuady, a także w spektaklach na scenach w Chicago, Londynie, Paryżu i Wenecji sprawił, że zyskał międzynarodową sławę. Pragnąc rozwijać swoje umiejętności, w 1930 roku podpisał kontrakt z berlińską UFA i zadebiutował jako aktor w filmie „Neapol, śpiewające miasto”. W kolejnych latach zagrał w wielu filmach muzycznych takich jak „Pieśń nocy” czy „Kocham wszystkie kobiety”.

W miarę jak jego kariera się rozwijała, Kiepura stawał się ikoną w Warszawie, a jego występy przyciągały tłumy. W grudniu 1933 roku otworzył pensjonat „Patria” w Krynicy-Zdroju, na budowę którego wydał 160 tysięcy dolarów. W wyniku sukcesów artystycznych, Jan został odznaczony ważnymi medalami, w tym francuskim Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 1936 roku ożenił się z Martą Eggerth, znaną śpiewaczką, z którą miał dwóch synów. W 1938 roku osiedli się w południowej Francji, a rok później wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych z powodu rosnącej w Europie atmosfery antysemickiej. W Nowym Jorku zadebiutował w Metropolitan Opera, śpiewając różne role, w tym Rudolfa w „Cyganerii”. Po wybuchu II wojny światowej angażował się w akcje wspierające emigrantów polskich.

Kiepura koncertował w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, wykonując patriotyczne pieśni, a zyski z występów przeznaczał na pomoc Polsce. Po wojnie osiedlił się w Rzymie, a następnie w Paryżu, gdzie kontynuował współpracę ze swoją żoną w różnych produkcjach muzycznych. W 1952 roku przeszedł operację usunięcia płata płucnego, co wpłynęło na późniejszą karierę.

W 1958 roku po długiej nieobecności powrócił do Polski, a następnie dał koncerty w różnych miastach, ostatni raz występując na scenie w Berlinie w 1965 roku. Jan Kiepura zmarł nagle 15 sierpnia 1966 roku na atak serca w Harrison, USA. Jego śmierć wywołała wielkie poruszenie – w Warszawie, przed kościołem św. Krzyża, mieszkańcy złożyli hołd w ponad 200-tysięcznej defiladzie, prowadzącej na cmentarz Powązkowski, gdzie spoczął w alei zasłużonych.

Krytyka

Jan Kiepura, legendarny śpiewak operowy, przez wiele lat był obiektem różnorodnych opinii w Polsce. Jego sposób bycia na scenie często budził kontrowersje, a niektórzy krytycy wyrażali zastrzeżenia co do jego umiejętności przyswajania nowych utworów. Ponadto, nie brakowało głosów przypisujących Kiepurze nadmierną komercyjność. Warto jednak podkreślić, że artysta był niezwykle zaangażowany w działalność charytatywną; rzadko odmawiał występów na rzecz lokalnych społeczności, a w czasach II wojny światowej systematycznie przekazywał pomoc swoim rodakom z zagranicy.

Jednym z najważniejszych aspektów kariery Kiepury była jego niezwykła determinacja w pracy nad własnym rzemiosłem. Godzinami ćwiczył pojedyncze frazy, dążąc do perfekcji w każdym tonie. Dziś możemy zauważyć efekty tej żmudnej pracy w zachowanych nagraniach, choć ich liczba jest stosunkowo skromna. Wyróżniał się szczególnie w zakresie operowania oddechem podczas wykonywania arii z opery 'Turandot’, jak również w brawurowych fragmentach z 'Rigoletto’, a jego wykonania znalazły się w amerykańskich antologiach, takich jak Top Artists Platters oraz The Golden Age of Opera.

Kiepura nie tylko dawał wspaniałe koncerty, ale również unikał przesadnego eksponowania własnej osoby oraz sztuki. To, co można znaleźć w jego korespondencji z profesorem Brzezińskim, świadczy o wysokich wymaganiach, jakie stawiał przed samym sobą.

Kalendarium występów

• 1927: występy w Budapeszcie, Berlinie, Wiedniu, Londynie (Royal Albert Hall), Stuttgarcie, Monachium i Pradze, a także koncerty w Warszawie, Lwowie oraz Gdańsku, gdzie wykonywał partie z 'Fausta’, 'Calafa’ i 'Cud Heliany’,
• 1928: występy w Budapeszcie, rozpoczęcie trzyletniego kontraktu z mediolańską La Scalą, debiut w partii Calafa, oraz śpiew w 'Cavaradossim’ i 'Mascarilu’ w premierze 'Le preziose ridicole’, dyrygowanej przez Arturo Toscaniniego, koncerty w Warszawie, Krakowie i Poznaniu,
• 1929: występy w Budapeszcie (Calaf), a także intensywne tourne po Rio de Janeiro, Buenos Aires (Cavaradossi, Książę Mantui, Alfredo w 'Traviacie’), Montevideo i Frankfurcie, gdzie także wystąpił w Warszawie,
• 1930: problem z gardłem ograniczał jego obecność na scenach operowych, jednak Kiepura zaangażował się w karierę filmową, a także wystąpił w filmie 'Neapol, śpiewające miasto’,
• 1931: wykonywał partię Kawalera des Grieux w 'Manon’ Masseneta w mediolańskiej La Scali i miał występy w Hamburgu oraz Chicago,
• 1932: premierowy film 'Pieśń nocy’ w Berlinie, a także koncerty w Warszawie i Poznaniu,
• 1933: 'Zdobyć cię muszę’ w Berlinie, gdzie również wystąpił jako Calaf w Warszawie, jednocześnie otwierając hotel 'Patria’ w Krynicy,
• 1934: w Londynie film 'Dla ciebie śpiewam’, występy Cavarodossiego w Berlinie, koncerty na rzecz powodzian w Krynicy,
• 1935: koncerty w Krakowie, Berlinie oraz premierowy film 'Kocham wszystkie kobiety’, a także odznaczenia – polski Złoty Krzyż Zasługi oraz francuski Krzyż Kawalerski Legii Honorowej,
• 1936: filmy 'Pieśń miłości’ (USA) i 'W blasku słońca’ (Wiedeń), małżeństwo z Martą Eggerth oraz koncert na rzecz budowy Muzeum Narodowego w Krakowie,
• 1937: koncerty w Krakowie i Paryżu, film 'Czar cyganerii’ oraz pomoc zimowa dla ubogich w Warszawie,
• 1938: debiut w nowojorskiej Metropolitan Opera, gdzie występował 13 razy jako Rodolfo i Don José,
• 1939: kontynuacja występów w Metropolitan Opera oraz koncerty w polonijnych centrach po wybuchu II wojny światowej,
• 1940: umieszczenie w 'Lexikon der Juden in der Musik’, powrót do Ameryki i koncerty na rzecz Polski,
• 1942: występy z nowojorską Metropolitan Opera,
• 1943: film 'Moja piosenka dla ciebie’; odbył tournée po Ameryce, Anglii, Francji i innych krajach,
• 1946: musical 'Polonez’ Bronisława Kapera w Majestic Theater,
• 1948: pobyt w Europie, nowa wersja 'Czar cyganerii’ w Rzymie,
• 1949: film 'Valse brillante’ i występy w 'Księżniczce czardasza’,
• 1952: film 'Kraina uśmiechu’, powrót do Ameryki,
• 1954: rola w 'Carewiczu’ w Wiedniu,
• 1956: rola w 'Paganinim’ w Wiedniu,
• 1958: koncerty w Polsce oraz powrót do 'Wesołej wdówki’,
• 1959: występ w Polsce i powroty do ról w nowojorskiej wersji 'Wesołej wdówki’,
• 1960: koncerty w Berlinie Zachodnim,
• 1965: Daniło w 'Wesołej wdówce’ w Berlinie Zachodnim,
• 1966: ostatni występ 13 sierpnia w Port Chester, Nowy Jork dla Polonii amerykańskiej.

Lista nagrań zrealizowanych w latach międzywojennych

W okresie międzywojennym Jan Kiepura zrealizował wiele niezapomnianych nagrań, głównie dla renomowanych firm „Odeon” i „Columbia”. Warto zaznaczyć, że po jego śmierci, wiele z tych utworów zostało wydanych ponownie w Polsce na dwu longplayach z serii Polskich Nagrań.

Wśród jego nagrań znalazły się:

• Flotow – aria z opery „Marta”,
• Puccini – aria z I aktu opery „Cyganeria”, dwie arie i dwa duety z opery „Tosca” (wspólnie z Lotte Lehmann), dwie arie z opery „Turandot”,
• Verdi – dwie arie księcia z opery „Rigoletto” (z I i III aktu), aria z opery „Aida”, stretta z opery „Trubadur”,
• Bizet – aria z II aktu opery „Carmen”,
• Rossini – „La Danza”,
• liczne pieśni i piosenki filmowe (niektóre z tych utworów nagrywane były wiele razy w różnych wersjach językowych).

Nie wszystkie kompozycje z filmów, w których występował Kiepura, trafiły na płyty. Jednakże zapamiętać należy, że utrwalone zostało pełne przedstawienie „Rigoletta” z Metropolitan Opera z 1939 roku. Udział w nim mieli m.in. Lily Pons oraz Lawrence Tibbetta, a wydanie tego nagrania miało miejsce ćwierć wieku później w „pirackiej” wersji.

W archiwach Opery Wiedeńskiej odnaleziono także dwa fragmenty przedstawienia „Turandot” z 14 grudnia 1934 roku. W 1985 roku opublikowano je w serii historycznych nagrań. Obejmowały one część wielkiej sceny rozwiązywania zagadek (w towarzystwie znakomitej węgiersko-wiedeńskiej sopranistki Marii Nemeth) oraz arię Kalafa z III aktu, jak również duet z I aktu „Carmen” z udziałem obecnie zapomnianej węgierskiej sopranistki Esther Réthy.

Dodatkowo, finał I aktu „Turandot” z Kiepurą można obejrzeć w filmie „W blasku słońca” (Im Sonnenschein) z około 1937 roku. W filmie tym znajdują się jego niezapomniane kreacje oraz szereg nieznanych wcześniej nagrań z prywatnego archiwum. Warto tu wyróżnić arie z „Poławiaczy pereł”, „Legend Bałtyku”, wspomniane już utwory Mozartowskie, jak także polskie pieśni, w tym „Kujawiak” Wieniawskiego, które zaśpiewano w francuskim filmie „Grande Valse brillante” w 1938 roku. Te wyjątkowe nagrania ukazały się na płytach CD w latach 1992 i 1994, wydanych przez brytyjską firmę „Pearl”.

Filmografia

Jan Kiepura był nie tylko znakomitym śpiewakiem, ale i jednym z najbardziej rozpoznawalnych aktorów filmowych swojego czasu. Jego kariera filmowa obejmowała wiele niezapomnianych tytułów. Oto lista jego filmografii:

• 1926 – O czem się nie myśli,
• 1930 – Neapol, śpiewające miasto (Die Singende Stadt),
• 1931 – Neapol, śpiewające miasto (City of Song),
• 1932 – Pieśń nocy (Tell Me Tonight),
• 1932 – Pieśń nocy (Das Lied einer Nacht),
• 1932 – Pieśń nocy (La Chanson d’une nuit),
• 1933 – Zdobyć cię muszę (Ein Lied für Dich),
• 1933 – Zdobyć cię muszę (Tout pour l’amour),
• 1934 – Dla ciebie śpiewam (My heart calls you),
• 1934 – Dla ciebie śpiewam (Mon coeur t’appelle),
• 1934 – Dla ciebie śpiewam (Mein Herz ruft nach Dir),
• 1934 – Zdobyć cię muszę (My Song for You),
• 1935 – Kocham wszystkie kobiety (Ich liebe alle Frauen),
• 1935 – Kocham wszystkie kobiety (J’aime toutes les femmes),
• 1936 – Pieśń miłości (Give Us This Night),
• 1936 – W blasku słońca (Im Sonenschein),
• 1937 – Czar cyganerii (Zauber der Boheme),
• 1939 – Das Abenteuer geht weiter,
• 1947 – Czar cyganerii (Addio Mimí!),
• 1948 – Walc brillante,
• 1950 – Absender unbekannt,
• 1952 – Kraina uśmiechu (Land des Lächelns),
• 1997 – W dowód przyjaźni – Marcel Prawy.

Filmografia Kiepury świadczy o jego wszechstronności oraz niezapomnianym wkładzie w historię kina i opery.

Ordery i odznaczenia

Jan Kiepura, wybitny artysta, zdobył wiele prestiżowych nagród i odznaczeń za swoje osiągnięcia oraz wkład w kulturę. Oto niektóre z nich:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w dniu 11 listopada 1935 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, otrzymany 4 października 1937 roku,
• Wielka Wstęga Orderu Leopolda, nadana w 1936 roku w Belgii,
• Kawaler Orderu Gwiazdy Polarnej, przyznany w 1937 roku w Szwecji,
• Kawaler Orderu Legii Honorowej, odznaczenie otrzymane w 1935 roku we Francji.

Upamiętnienie

Od 1967 roku w Krynicy-Zdroju odbywa się coroczny Festiwal im. Jana Kiepury, który wcześniej znany był jako Festiwal Arii i Pieśni im. Jana Kiepury. Wydarzenie to przyciąga wielu miłośników muzyki i sztuki, celebrując twórczość wybitnego artysty.

W latach 90. na trasie między Warszawą a Kolonią zaczął kursować pociąg nazwany EN Jan Kiepura, oddając hołd temu znanemu wykonawcy. Niestety, w 2016 roku podjęto decyzję o wstrzymaniu jego kursowania, co z pewnością smuciło wielu jego fanów.

Również w 2002 roku Sejm RP, na mocy uchwały z dnia 1 marca, ustanowił rok 2002 Rokiem Jana Kiepury, wyróżniając tym samym pamięć o jego osiągnięciach. W tym samym roku, w uznaniu jego talentu oraz wkładu w kulturę, Jan Kiepura, wspólnie z małżonką Martą Eggerth, został pośmiertnie uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Miasta Sosnowca.

---

Oceń: Jan Kiepura

---