Tadeusz Heftman

---

Życiorys

Już od najmłodszych lat Tadeusz Heftman wykazywał znaczące talenty w dziedzinie konstrukcji, budując różnorodne odbiorniki i nadajniki radiowe. Rozpoczął naukę w domu, a od 1915 roku kontynuował edukację w prywatnym gimnazjum, które prowadził Karol Araszkiewicz w Sosnowcu. W 1920 roku trafił do Państwowego Gimnazjum im. S. Staszica, obecnie znanego jako IV LO w Sosnowcu. Po złożeniu matury w 1925 roku, w wrześniu rozpoczął studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. W 1929 roku przeniósł się do Grenoble, gdzie ukończył politechnikę, zdobywając dyplom oraz tytuł inżyniera elektronika.

W Sosnowcu, w roku 1924, uruchomiono jedną z pierwszych organizacji dla radioamatorów w Polsce – Komitet Szkolenia Młodzieży w Radjotechnice, którego założycielem był jego ojciec. 6 grudnia 1925 roku Tadeusz Heftman, posługując się znakiem TPAX, zrealizował pierwszą potwierdzoną łączność amatorską z holenderskim radioamatorem N0PM. Zaledwie pół roku później, w kwietniu 1926 roku, powtórzył ten sukces, przeprowadzając pierwsze połączenie międzykontynentalne z amerykańskim krótkofalowcem U1AAO. Te wydarzenia zostały udokumentowane kartami QSL i opublikowane w jubileuszowym powiecie „Krótkofalowca Polskiego”, uznawanym za początek polskiego krótkofalarstwa. Od tego momentu nastąpił dynamiczny rozwój tego ruchu, a w grudniu 1925 roku uruchomiono pierwsze na świecie biuro QSL.

Przed wybuchem II wojny światowej Tadeusz Heftman pełnił funkcję głównego inżyniera oraz konstruktora w Warszawskiej Wytwórni Radiotechnicznej AVA. Spółka ta powstała w ścisłej współpracy ze Sztabem Głównym WP i specjalizowała się w produkcji radiostacji lotniczych i morskich, sprzętu do radiokomunikacji oraz urządzeń dla Biura Szyfrów. Znana jest również z tego, że w jej zakładach dokonano łamania pierwszych wersji niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma i stworzono polską wersję tej maszyny, nazwaną od pierwszych liter nazwisk jej twórców LACIDA. Heftman miał także zaszczyt zaprojektować radiostacje dla polskiego wywiadu, które zyskały miano „pipsztoków” i były używane przez Oddział II Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego.

Wraz z wybuchem wojny, Heftman udoskonalił projekt zespołu 16 radiostacji nadawczo-odbiorczych, które umożliwiły łączność z radiostacjami Armii Krajowej, a także wspierały wymianę informacji pomiędzy różnymi okręgami AK na terenie okupowanej Polski.

W listopadzie 1940 roku rozpoczęły działalność Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe (PWWR) w Stanmore, na północny zachód od Londynu, które początkowo działały jako zaplecze techniczne dla Ośrodka Radio Sztabu Naczelnego Wodza. W tym miejscu zaczęła również funkcjonować polska radiostacja „Marta”, a także sekcja radiowywiadu. PWWR miało swoją siedzibę w barakach przy Gordon Avenue. Na czoło produkcji w PWWR wysunął się inżynier Heftman, który z powodzeniem kierował pracami nad zminiaturyzowanymi radiostacjami typu AP we współpracy z SOE oraz Oddziałem VI Sztabu Naczelnego Wodza.

Do końca 1942 roku wyprodukowano około 200 radiostacji, a jeden z pierwszych egzemplarzy zabrał ze sobą gen. Władysław Anders w kwietniu 1942 roku w czasie podróży do Uzbekistanu. Radiostacja służyła do łączności pomiędzy Stanmore a Taszkentem. W 1943 roku wytworzono 543 radiostacje, a w 1944 roku liczba ta wzrosła do aż 1000 różnorodnych modelów. Około 600 z nich przeszło w ręce brytyjskiego wywiadu wojskowego MI6 oraz SOE, a niektóre trafiły do francuskiego ruchu oporu. Co najmniej 400 radiostacji dostarczono Armii Krajowej oraz SOE, w tym również urządzenia zrzucane do okupowanego kraju.

Warsztaty w Stanmore koncentrowały się na produkcji radiostacji nadawczo-odbiorczych, oznaczonych jako A (AP) oraz B (BP). Charakteryzowały się one zwartą konstrukcją, niewielkimi wymiarami (280 × 210 × 100 mm) oraz masą 6 kg, co czyniło je solidnie wykonanymi oraz trudnymi do wykrycia podczas eksploatacji. Ze względu na te cechy, w 1942 roku PWWR uznano za placówkę wojskową i podporządkowano wspólnemu polsko-brytyjskiemu kierownictwu, co zapewniło jej dostęp do niezbędnych części i podzespołów.

Konstrukcja radiostacji była tak zaprojektowana, aby zmieścić wszystkie niezbędne podzespoły oraz akcesoria razem z instrukcją obsługi w aluminiowej skrzynce z odchylaną pokrywą. Klucz telegraficzny montowano na płycie czołowej, a zamiast tradycyjnych wskaźników wychyłowych zastosowano wskaźniki świetlne, w tym żarówki oraz neonówki. Urządzenia te mogły być zasilane z sieci prądu zmiennego o napięciu 120/220 V, z akumulatorów i przetwornicy wibratorowej, a także z ręcznego generatora. Stale usprawniano ich konstrukcję, przynosząc najlepsze rezultaty w modelu AP-5, który miał maksymalny zasięg dochodzący do 1500 km. Wersja dla Polaków operowała w zakresie od 12 do 14 MHz, podczas gdy dla Brytyjczyków zasięg ograniczał się do 8 MHz.

---

Oceń: Tadeusz Heftman

---