Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu

---

Historia kościoła

W Sosnowcu znajduje się najważniejsza świątynia katolicka, która była budowana w okresie od 1893 do 1899 roku. Jej projekt stworzył znany architekt warszawski Karol Kozłowski. W 1896 roku oddano do użytku dolną kaplicę, a całkowite zakończenie budowy nastąpiło w 1898 roku. Dnia 3 czerwca 1899 roku, biskup kielecki Tomasz Kuliński, zainicjował działalność Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wyodrębniając ją z Parafii świętego Stanisława Biskupa i Męczennika w Czeladzi. Pierwszym proboszczem tej nowo powstałej parafii został ksiądz Dominik Roch Milbert.

Po 29 października 1899 roku, kiedy to dokonał poświęcenia budowli, kontynuowano prace mające na celu upiększenie wnętrza świątyni, które trwały aż do początku XX wieku. W 1901 roku na użytek duchowieństwa oddano plebanię, a 29 października 1910 roku, biskup kielecki Augustyn Łosiński przeprowadził uroczystą ceremonia poświęcenia kościoła.

W 1924 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza, księdza szambelana Franciszka Ksawerego Plenkiewicza, przebudowano mur oporowy otaczający plac kościelny, położony przy ulicy Kościelnej, włączając w jego strukturę punkty handlowo-usługowe, co znacząco wpłynęło na zagospodarowanie przestrzeni.

Decyzją Ojca Świętego, Jana Pawła II, w dniu 25 marca 1992 roku, po utworzeniu diecezji sosnowieckiej, kościół został podniesiony do rangi Katedry Biskupa Sosnowieckiego. Uroczystość ta była istotnym momentem w historii kościoła w Sosnowcu.

W 1999 roku, na mocy reskryptu Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, sosnowiecka katedra uzyskała tytuł Bazyliki Mniejszej, co zostało uroczyście ogłoszone w 2000 roku, czyniąc ją tym samym miejscem szczególnego kultu i znaczenia dla wspólnoty katolickiej.

Opis budynku

Świątynia, którą mamy zaszczyt opisywać, zachwyca swoją architekturą, będąc przykładem stylu neoromańskiego z inspiracjami neogotyckimi. Stanowi monumentalną bazylikę trójnawową, wzbogaconą o transept oraz dolny kościół, który obecnie pełni rolę krypty, gdzie znajdują się groby biskupów sosnowieckich.

Kościół, zbudowany z cegły, został zaprojektowany na rzucie krzyża łacińskiego. W pobliżu prezbiterium oraz wieży usytuowane są dodatkowe pomieszczenia, takie jak zakrystia i boczne kruchty. Dodatkowo, w przestrzeni pomiędzy ramionami transeptu umieszczono cztery aneksy pomocnicze, które także dodają uroku tej monumentalnej budowli. Centralnym punktem fasady jest ogromna wieża, zwieńczona ostrosłupowym hełmem. Obok niej, w mniejszym rozmiarze, znajduje się druga wieża na przecięciach naw, pełniąca funkcję sygnaturki.

Ozdobione elewacje, wyposażone w fryzy arkadowe, zawierają ponadto trójkątne szczyty flankowane pinaklami. Istotnym elementem dekoracyjnym są obramienia otworów okiennych oraz portale architektoniczne, starannie wykonane w piaskowcu. Wnętrze kościoła zaprojektowano w sposób trójstrefowy. Najniższe partie zdobią arkady międzynawowe, oparte na solidnych kolumnach, wyżej usytuowane są tryforia, a na samej górze strefa okien. Otwarte przestrzenie zawierają łuki półkoliste, a transept szczyci się dużymi oknami rozetowymi. Ściany naw bocznych zdobią eleganckie pilastry, a wnętrze katedry wieńczy sklepienie krzyżowo-żebrowe, z kopułą na pendentywach w miejscu przecięcia naw.

Wyposażenie katedry, w większości stylizowane na przełom XIX i XX wieku, stanowi odzwierciedlenie eklektycznego trendu, który przyświecał jej budowie. Do wyjątkowych elementów należy neomanierystyczny ołtarz główny, będący wierną kopią ołtarza z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny namalowanym przez Włodzimierza Tetmajera. Wśród innych znaczących komponentów znajdują się neoromańska ambona oraz chrzcielnica, przy czym ambona została stworzona przez utalentowanego rzeźbiarza Pawła Turbasa. Zwracają uwagę również neobarokowe ołtarze boczne, poświęcone Matce Bożej Nieustającej Pomocy i św. Zycie, a także stacje drogi krzyżowej, namalowane w barokowym stylu oraz witraże powstałe w latach 1932–1938 w renomowanej Pracowni Krakowskich Zakładów Witraży i Mozaik S.G. Żeleński, które zdobią świątynię wspaniałymi obrazami.

Najcenniejszym skarbem katedry jest jednak młodopolska polichromia, stworzona przez Włodzimierza Tetmajera i Henryka Uziembłę w latach 1904–1906. Ta niezwykła dekoracja artystyczna pokrywa powierzchnię aż 3164 m², zdobiąc ściany oraz sklepienia naw, transeptu, prezbiterium, przedsionków i zakrystii. Bogata ikonografia polichromii odnosi się do wezwania kościoła, dziejów Polski, a także wybitnych postaci Kościoła oraz licznych świętych i błogosławionych. Uzupełniają ją liczne motywy zdobnicze, oparte głównie na ornamentach roślinnych, co dodaje wnętrzu dodatkowego uroku.

Miejsce pamięci

Na placu przy katedrze znajduje się kapliczka, która oddaje hołd Powstańcom Styczniowym. To właśnie 7 lutego 1863 roku miała miejsce potyczka z wycofującym się oddziałem carskim.

W 1909 roku. z inicjatywy lokalnych władz, uczczono Juliusza Słowackiego poprzez wmurowanie tablicy pamiątkowej w 100. rocznicę jego urodzin w ścianie kościoła. Dziesięć lat później, w 1919 roku, w ten sam sposób upamiętniono Jana Kilińskiego. 11 listopada 1993 roku odsłonięto tablicę, która przypomina o zagłębiowskich harcerzach, którzy oddali życie w walkach o niepodległość Polski w latach 1914–1920.

W 1994 roku, 13 lutego, uhonorowano żołnierzy Armii Krajowej. Tablica ta przypomina o bohaterach, którzy polegli podczas walki z okupantem oraz tych, którzy zostali wywiezieni, deportowani i zamordowani w latach 1939–1956. Natomiast 22 listopada 1997 roku, upamiętniono doktora Józefa Czajkowskiego, pierwszego prezesa Towarzystwa Lekarskiego Zagłębia Dąbrowskiego oraz lekarzy Ziemi Zagłębiowskiej, którzy stracili życie w wyniku wojen.

W lutym 1998 roku zamontowano tablicę, która składa hołd żołnierzom Narodowych Sił Zbrojnych, oddającym życie za wolność Polski w latach 1939–1956. Działania Związku Sybiraków doprowadziły do umieszczenia tablicy ku czci ofiar carskiego i sowieckiego terroru, a także więźniów i katorżników, którzy zostali zesłani na Sybir oraz do Azji.

W 1999 roku przypomniano o wizycie papieża Jana Pawła II w diecezji sosnowieckiej w ramach VII pielgrzymki do Polski. Kolejne lata to wydarzenia, które upamiętniły obecność kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Karola Wojtyły w katedrze w dniach 20–21 maja 1967 roku podczas obchodów Milenium Chrztu Polski, kiedy ujawniono płyty okolicznościowe.

W kruchcie katedry zamieszczono tablicę z popiersiem, dedykowaną Karolowi Kozłowskiemu, architektowi warszawskiemu, który odpowiadał za projekt katedry w Sosnowcu. 11 października 2008 roku ceremonia odbyła się na placu katedralnym, gdzie został pochowany pierwszy sosnowiecki biskup diecezjalny Adam Śmigielski.

3 kwietnia 2016 roku zorganizowano uroczystość odsłonięcia tablicy poświęconej ofiarom tragedii smoleńskiej, która znalazła się na ścianie bazyliki katedralnej. 18 listopada 2021 roku, na placu przed katedrą Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, odsłonięto pomnik dedykowany funkcjonariuszom służb mundurowych oraz urzędnikom, którzy poświęcili życie dla Boga, niepodległej Ojczyzny oraz społeczeństwa.

Nie można pominąć faktu, że 30 grudnia 1994 roku, katedra, plebania oraz mur oporowy z pomieszczeniami handlowymi przy ulicy Kościelnej w Sosnowcu zostały wpisane na listę zabytków.

W nocy z 28 na 29 października 2014 roku w kościele wybuchł pożar, który doprowadził do znacznego uszkodzenia dachu i polichromii. Dzięki hojności wielu osób i instytucji z całej Polski, udało się przeprowadzić rekonstrukcję zniszczeń oraz odbudować wieżyczkę, a także активно prowadzone są prace konserwatorskie nad polichromiami.

---

Oceń: Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu

---