Piotr W. Cholewa

---

Życiorys

„Jest absolwentem studiów matematycznych na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Śląskiego. Po zakończeniu edukacji, do roku 2000, był zaangażowany w pracę na swojej uczelni, w Instytucie Matematyki. W 1987 roku z sukcesem obronił pracę doktorską. Wyznaje teorię głoszącą, że „każdy powinien skończyć matematykę, bo to uczy dyscypliny myślenia”.

Będąc wieloletnim członkiem Śląskiego Klubu Fantastyki, do którego dołączył w 1981, tuż po jego założeniu, pełnił różne funkcje, w tym wiceprezesa. Od dłuższego czasu sprawuje rolę redaktora naczelnego Miesięcznika. Działał jako były prezes i sekretarz Europejskiego Stowarzyszenia Science Fiction oraz był członkiem zarządu Związku Stowarzyszeń Fandom Polski.

Od 1983 roku rozpoczął swoją przygodę z tłumaczeniami. Działalność tą zapoczątkował od przekładów opowiadań publikowanych w fanzinach Klubu Fantastyki. Wkrótce zaczął współpracować z wydawnictwami i brał udział w przekładach opowiadań ukazujących się w magazynie Fantastyka. Z biegiem lat zrezygnował z kariery akademickiej w matematyce na rzecz życia zawodowego jako tłumacz.

Znany przede wszystkim z przekładów literatury fantastycznej (w tym fantasy i science fiction) oraz komiksów, tłumaczył dzieła takich autorów jak Terry Pratchett (cykl Świat Dysku), Orson Scott Card, William Gibson, Roger Zelazny czy Ursula K. Le Guin. Przełożył również komiksy o Garfieldzie oraz Calvinie i Hobbesie.

W 1995 roku, za przekład powieści Kolor magii, został wyróżniony nagrodą Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich. Dwa lata później otrzymał nagrodę Golema od Krakowskiego Klubu Miłośników Fantastyki „Dżabbersmok” za wkład w rozwój fandomu polskiego oraz Nagrodę Elektrybałta, przyznawaną autorom, których teksty były publikowane w Internecie w danym roku. W 2000 roku uhonorowano go nagrodą Konfederacji Fantastyki Rassun za jego tłumaczenia oraz wkład w rozwój gatunku fantastycznego. Na Euroconie 2010 zdobył nagrodę Europejskiego Stowarzyszenia Science Fiction (ESFS) Hall of Fame, która przyznawana jest najlepszym tłumaczom.

Jego żoną jest Elżbieta Gepfert, a ojcem Michała Cholewy, pisarza literatury science fiction.

Tłumaczenia serii Świata Dysku

Ogólnie o tłumaczeniu Pratchetta

Piotr Cholewa jest znanym tłumaczem, który od momentu wydania pierwszej książki z serii Świata Dysku, zatytułowanej Kolor magii, aż do śmierci Terry’ego Pratchetta, miał zaszczyt przekładać jego dzieła na język polski. Cholewa ocenia, że z każdym kolejnym tomem historia stawała się coraz bardziej interesująca. Zauważa, iż początkowe części serii były bardziej zbiorem powiązanych anegdot i postaci, natomiast późniejsze tomy zyskiwały na spójności i głębi fabularnej. Przywołuje stwierdzenie Pratchetta, który podczas spotkania autorskiego wyznał, że „dopiero przy czwartej książce odkrył, że istnieje coś takiego jak fabuła i bardzo mu się to spodobało”.

W ramach przygotowań do tłumaczeń, Cholewa miał okazję poznać Pratchetta osobiście i w rozmowach publicznych wspominał go jako człowieka o bystrym umyśle oraz świetnym poczuciu humoru. Tłumacz dzieli się anegdotami, które ukazują ich wspólne chwile podczas konwentów i wizyt Pratchetta w Polsce. Zwraca uwagę na to, jak pisarz dbał o swoich czytelników i odnosił się do nich z szacunkiem. Kiedy zadano mu pytanie o wpływ Pratchetta na tłumaczenie jego książek, Cholewa wspomniał o historii, w której autor powiedział, że ocena tłumaczenia zawsze powinna opierać się na wynikach sprzedaży.

Cholewa jest zdania, że tłumaczeniem powinien zajmować się ktoś, kto jest prawdziwie związany z jego dziełami oraz odnajduje w nich humor. Wyzwanie polega na tym, że niektóre refleksje kulturowe mogą być trudne do przeniesienia. Tłumacz stwierdza, że czasami musiał wprowadzać pewne adaptacje, aby żart był zrozumiały dla polskiego odbiorcy. Przytoczył słowa: „pewne sprawy są trudne do przeniesienia, choćby dlatego, że my w szkole uczyliśmy się na pamięć innych wierszy, uprawialiśmy inne gry na podwórku, co innego jadaliśmy na śniadanie” oraz wskazuje, że z tego powodu czasem musiał lekko modyfikować dowcipy, aby były przystępne dla czytelników.

Pytany o reakcje fanów na jego tłumaczenia, Cholewa zaznacza, że fandom „Świata Dysku” jest bardzo aktywny, dokładnie analizując jego tłumaczenia, czasami zdanie po zdaniu, porównując z oryginałem. Ciekawym przykładem jest sytuacja, gdy czytelnicy zasugerowali, że zmieniając nazwę Dziewięć Praw na Dziesięć, może próbował nawiązać do Dziesięciu Przykazań. Cholewa jednak przyznał się do tego, że była to po prostu pomyłka z jego strony.

Szczegółowe trudności i zagadnienia

W kontekście nazwisk oraz szczególnych terminów, Piotr Cholewa stosuje zasadę zachowania oryginałów, chyba że imię nosi szczególne znaczenie komiczne. Związek z oryginałem stara się zachować w odniesieniu do rozmaitych odniesień kulturowych oraz aluzji, o ile nie skutkuje to wprowadzeniem w błąd polskiego czytelnika. Tłumacz przyznał, że często dostosowuje dziecięce rymowanki do takich, które są znane Polakom, a cytaty literackie przerabia na ich polskie odpowiedniki, czasem wprowadzając niewielkie zmiany lub pomijając niektóre odniesienia, aby uniknąć zamieszania.

Cholewa wskazuje na konkretne przykłady, gdzie tłumaczenie może вести do zatarcia pewnych kontekstów. Przykładem jest „Scone of Stone”, będący odniesieniem do kamienia wykorzystywanego przez krasnoludy i zarazem żartem związaną z pieczywem, gdzie tłumacz zdecydował się na „Kajzerkę z Kamienia”, co oddaje charakter pieczywa, ale pozbawia kontekst szkockiego pochodzenia. Kiedy pytany o przekład dialektów oraz regionalizmów, przyznaje, że stosuje technikę głośnego odczytywania tekstu, by zidentyfikować dominujące cechy, które oddaje w polskim tłumaczeniu. W ten sposób stara się nie tylko zachować autentyzm wypowiedzi postaci, ale również dołączyć koloryt wyimaginowanego świata, co często owocuje humorystycznymi efektami.

Jednym z interesujących tematów, które często poruszają czytelnicy „Świata Dysku”, jest tłumaczenie książki „The Wee Free Men” oraz jej dwóch polskich przekładów, które ukazały się w odstępie kilku lat. Pierwsze wydanie, dostępne w Polsce w 2005 roku, nietypowo przetłumaczone przez Dorotę Malinowską, ukazało się pod tytułem „Wolni Ciutludzie”. Natomiast w roku 2010 na rynku pojawiło się drugie tłumaczenie, wykonane przez Piotra Cholewę, zatytułowane „Wolni Ciut Ludzie”. Zmiana tłumaczy była spowodowana zakończeniem współpracy Malinowskiej z wydawnictwem tuż przed publikacją trzeciego tomu. Cholewa zgodził się na kontynuację cyklu, ale pod warunkiem, że jego podejście do słownictwa zostanie zaakceptowane. Aby zachować spójność, postanowił również przetłumaczyć dwa wcześniejsze tomy. To doprowadziło do powstania dwóch wyraźnie różniących się od siebie tłumaczeń, które różniły się nie tylko tytułami, ale także imionami i nazwiskami głównych postaci (Malinowska używała imienia Akwila Dokuczliwa, podczas gdy Cholewa wprowadził Tiffany Obolałą). Co więcej, różnice w podejściu do tłumaczenia w kontekście rozumienia tekstu przyczyniają się do różnych doświadczeń czytelniczych, co doskonale ilustruje, że choć obie wersje są oparte na tym samym oryginale, w ich interpretacji jest wiele odmienności.

Przełożył

Orson Scott Card

Twórczość autora obejmuje wydania z serii Saga Endera, które w zachwycający sposób łączą fantastykę z głębokimi analizami ludzkiej psychiki. W skład tej serii wchodzą następujące tytuły: Gra Endera (1991), Mówca umarłych (1992), Ksenocyd (1995), Dzieci umysłu (1998) oraz Ender na wygnaniu (2010).

Drugą znaczącą serią są powieści z cyklu Saga Cienia, które składają się z: Cień Hegemona (2002), Teatr cieni (2003) oraz Cień olbrzyma (2007). Ponadto Card stworzył także Opowieści o Alvinie Stwórcy, obejmujące Siódmy syn (1993), Czerwony prorok (1996), Uczeń Alvin (1999), Alvin czeladnik (1999) oraz Płomień serca (2003). Nie można zapomnieć o książce Chaos (1999), która również zasługuje na uwagę.

Terry Pratchett

Wielkim dziełem Pratchetta jest Cykl o Długiej Ziemi stworzony we współpracy ze Stephenem Baxterem. Obejmuje on tytuły: Długa Ziemia (2013), Długa Wojna (2014), Długi Mars (2015), Długa Utopia (2016), oraz Długi kosmos (2017). W jego twórczości ogromne znaczenie ma także Świat Dysku, który zawiera wiele kultowych pozycji, jak Kolor magii (1994), Blask fantastyczny (1995), Równoumagicznienie (1996), Mort (1996) i wiele innych, kończąc na uwielbianych przez fanów Powieści w serii Obrazy Życia.

Nie sposób wymienić wszystkich pozycji, których jest wiele, takich jak: Panowie i damy (2002), Ciekawe czasy (2003), a także późniejsze publikacje jak Niewidoczni Akademicy (2010) czy Muzyka duszy (2002).

William Gibson

William Gibson zasłynął jako autor powieści, które kształtują futurystyczny obraz społeczeństwa. W ramach Trylogii ciągu, tytuły takie jak Johnny Mnemonic (1981), Neuromancer (1992) oraz Wypalić Chrom (2018) odgrywają kluczową rolę w gatunku cyberpunku. Wyjątkową uwagę należy zwrócić na jego Trylogię Mostu z tytułem Światło wirtualne (1998), a także inne wpływowe eserze, takie jak Maszyna różnicowa (1997).

Roger Zelazny

Roger Zelazny to legendarny autor, którego prace związane są z epickim i magicznym światem. Wśród jego kluczowych dzieł można znaleźć Karabiny Avalonu (1989), Pan Światła (1991) oraz Znak Jednorożca (1995). Inne istotne tytuły obejmują Kroniki Amberu, które podzielono na kilka tomów, w tym Kroniki Amberu tom 1 (2010) oraz Kroniki Amberu tom 2 (2010).

Ursula K. Le Guin

Ursula K. Le Guin, jedna z ikon literatury science fiction, zdobyła uznanie między innymi za powieść Grobowce Atuanu (1990), która w unikalny sposób łączy filozofię z fantastyką, poruszając istotne problemy ludzkiej egzystencji.

Inni

W długiem spisie autorów, którzy również przyczynili się do kultury literackiej, znajdują się: Alexander Jablokov z dziełem Strażnik Śmierci (2011), C.J. Cherryh z Region Węża (1991), Christopher Moore z Baranek (2007), a także David Eddings ze swoimi znanymi powieściami, takimi jak Gambit magów (1994) oraz Królowa magii (1994).

Warto zauważyć także publikacje takich autorów jak F. Paul Wilson, Fritz Leiber, Harlan Ellison oraz wielu innych, którzy wnieśli nieprzeciętny wkład w literaturę fantastyczną.

Czasopisma

Ważnym elementem tej kultury były również periodyki, takie jak Fantastyka z numerami od 1984 do 1989, Fenix wydawany w latach 1991-1993, a także Nowa Fantastyka z wieloma znaczącymi numerami w latach 1991-2017. Czasopisma te stanowiły przestrzeń dla publikacji nie tylko powieści, ale także artykułów i esejów związanych z fantastyką oraz literaturą w ogóle.

---

Oceń: Piotr W. Cholewa

---