Witold Jakóbczyk

---

Życiorys

Witold Jakóbczyk, po ukończeniu szkoły średniej oraz Szkoły Podchorążych, rozpoczął w 1930 roku studia z zakresu historii na Uniwersytecie Poznańskim. Już w 1933 roku, dzięki swoim imponującym zdolnościom, został asystentem wolontariuszem. Kiedy zapisał się na seminarium magisterskie prowadzone przez Jana Rutkowskiego, zajął się badaniem statusu ludności wiejskiej w królewszczyznach zachodnich województw Polski z drugiej połowy XVI wieku.

Jakóbczyk z dużym zaangażowaniem uczestniczył w wykładach i seminariach prowadzonych przez Floriana Znanieckiego, co wzbogaciło jego wiedzę o inne obszary nauk humanistycznych. Planował on łączyć te informacje w przyszłych badaniach historycznych. Zgodnie z ocenami ekspertów jego działania na polu naukowym rzeczywiście wpisywały się w te plany, bowiem badania, którymi się zajmował, charakteryzowały się nowoczesnością oraz interdyscyplinarnym podejściem, łączącym historię z socjologią.

W 1934 roku Jakóbczyk zdał egzamin magisterski, a dwa lata później jego praca dyplomowa została opublikowana. Wraz ze Stanisławem Czapiewskim, Zbigniewem Sadkowskim oraz Jerzym Wygnanowskim redagował narodowo-radykalne pismo „Głos Akademicki”. Wkrótce potem pełnił rolę asystenta na Uniwersytecie, uczestnicząc w seminarium doktorskiego Adama Skałkowskiego. Podczas pracy nad doktoratem zgłębiał biografię Maksymiliana Jackowskiego, przeprowadzając szeroką kwerendę w nieznanych archiwach rodzin ziemiańskich.

W wyniku tych badań udało mu się odkryć dokument, który potwierdził istnienie rządu narodowego w 1848 roku w Wielkim Księstwie Poznańskim. W 1937 roku uzyskał tytuł doktora, a jego dysertacja doktorską opublikowano rok później. Do końca międzywojnia pełnił rolę adiunkta na Uniwersytecie Poznańskim. Jako żołnierz w Kampanii Wrześniowej dostał się do niewoli, gdzie przebywał do zakończenia drugiej wojny światowej.

Po wojnie powrócił do pracy w reaktywowanym Uniwersytecie Poznańskim (od 1955 roku imienia Adama Mickiewicza). Już w 1946 roku opublikował biografię Karola Marcinkowskiego, którą w kolejnych latach gruntownie rozbudowywał. W 1950 roku przygotował monografię na temat Hakaty, ale jej publikację zablokowała cenzura. Należał do PZPR od 1952 roku, a w 1954 został profesorem nadzwyczajnym, prowadząc seminaria, które odwiedzały również amerykańskie studenci historii.

W 1979 roku przeszedł na emeryturę, ale kontynuował swoją pracę badawczą. Część jego prac udało się opublikować dopiero po jego odejściu. Zaczął być odznaczany Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz odznaką Zasłużony Nauczyciel PRL, m.in. za jego wkład w historię i edukację. Przez ponad dwadzieścia lat kierował Zakładem Najnowszej Historii Polski i był zastępcą sekretarza generalnego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, za co otrzymał wiele nagród naukowych oraz odznaczeń państwowych. Jego prace były również publikowane za granicą, w takich krajach jak NRD, ZSRR i USA.

Zainteresowania i poglądy naukowe

Witold Jakóbczyk, znany z odniesienia do historii XVI wieku, w miarę rozwoju swojej kariery naukowej skoncentrował się na badaniach dotyczących XIX wieku, szczególnie w kontekście politycznych i społecznych aspektów tego okresu. W swojej biografii Karola Marcinkowskiego przedstawiał go jako wzór obywatelskich postaw, eksponujący przykład wartość godny naśladowania.

W przedmowie do trzeciego wydania tej biografii, napisanego latem 1980 roku, w czasie istotnych społecznych zawirowań po strajkach oraz w trakcie powstania Solidarności, Jakóbczyk zaznaczał:

„(…) kończyłem tę książkę w dniach wielkiego ożywczego wstrząsu, który przypomniał nie tylko o prawach, ale i obowiązkach obywatelskich. Wzór „obywatela w narodzie” jest i będzie zawsze aktualny.”

Naukowiec koncentrował się na dziejach Wielkopolski, jednak z biegiem czasu jego badania objęły również kwestie związane z ruchem narodowym na Śląsku i w Gdańsku. W 1950 roku prace Jakóbczyka doprowadziły do stworzenia monografii na temat Hakaty, mającej na celu uzupełnienie publikacji amerykańskiego historyka Richarda Wonsera, która cierpiała na jednostronność poprzez nieznajomość języka polskiego przez autora. Pomimo gotowości rozprawy do wydania, projekt został zablokowany przez cenzurę, a naukowiec mógł wrócić do tego tematu dopiero w 1966 roku, kiedy zainicjował oraz współtworzył nową syntezę pt. „Dzieje Hakaty”, która również została opublikowana w języku niemieckim w NRD.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych stworzył trzytomowe dzieło „Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX wieku” (Dzieje pracy organicznej), które miało na celu ukazanie pracy organicznej oraz zorganizowanej obrony narodowości w regionie Poznańskim w całym XIX wieku. Inspirując się historiografią francuską, podkreślał znaczenie instytucji w procesie kształtowania nowoczesnego narodu.

W 1961 roku napisał pierwszą w polskim piśmiennictwie biografię Bismarcka, która stała się bestsellerem i doczekała się drugiego wydania dziesięć lat później. Jakóbczyk pełnił również funkcję redaktora naczelnego oraz był autorem wielu części monograficznego tomu „Dzieje Wielkopolski”, który obejmował okres zaborów. W swoich pracach poddawał krytyce twierdzenia sugerujące, że Prusacy nauczyli Wielkopolan gospodarności, wskazując na rolę, jaką polscy działacze odegrali w kształtowaniu wysokiego poziomu cywilizacyjnego regionu, wykraczającego poza wpływy zaborców i sięgającego korzeniami czasów I Rzeczypospolitej.

W ramach analizy Komisji Kolonizacyjnej Jakóbczyk wnosił nowe spojrzenie do historiografii, prezentując jej działalność zarówno z perspektywy instytucji, jak i osadników. W 1984 roku opublikował syntezę, koncentrującą się na historii Niemiec w latach 1815-1919, badając procesy ich zjednoczenia oraz konsekwencje tego wydarzenia. W dziele tym ясно eksponował antagonizmy oraz synergię różnych środowisk, które wpływały na proces zjednoczenia Niemiec, wskazując również, że Republika Weimarska, mimo pokonania w I wojnie światowej, osiągnęła znaczną centralizację, której prezydent posiadał prerogatywy, jakich nie dana była uzyskać nawet rządom cesarskim.

Jakóbczyk zmarł, a jego pamięć żyje wśród badaczy historii. Został pochowany na Cmentarzu Junikowo w Poznaniu w Alei Zasłużonych (AZ-2-P-20).

Publikacje

Oto zestawienie najważniejszych publikacji Witolda Jakóbczyka, które odzwierciedlają jego wkład w badania nad historią Wielkopolski oraz wydarzeniami tej epoki.

• Rząd Narodowy w 1848 r., Poznań 1935,
• Początki Kółek włościańskich w Wielkopolsce, Poznań 1936,
• Uwarstwienie ludności wiejskiej w królewczyznach zachodnich województw Korony w drugiej połowie XVI w., Lwów-Warszawa 1936,
• Cieszkowski i Liga Polska, Warszawa 1938,
• Patron Jackowski, Poznań 1938,
• Pierwsze Centralne Towarzystwo Rolnicze w Poznańskim, Poznań 1939,
• Doktor Marcin, Poznań 1946 – biografia Karola Marcinkowskiego,
• Z dziejów odrodzenia narodowego Śląska XIX wieku, Poznań 1949,
• Studia nad dziejami Wielkopolski XIX wieku. Dzieje pracy organicznej, t. 1-3, Poznań 1951-1967,
• Uwłaszczenie chłopów w Wielkopolsce w XIX w., Warszawa 1951,
• Ks. Hugo Kołłątaj (1750-1812), Poznań 1951,
• Komplikacje regulacyjne w Poznańskiem, Poznań 1952,
• Wielkopolska (1815-1850): wybór źródeł, Wrocław 1952,
• Z dziejów ruchu robotniczego w Poznaniu, Poznań 1953,
• Wielkopolska (1851-1914): wybór źródeł, Wrocław 1954,
• Szkoła rolnicza w Żabikowie 1870-1876, Poznań 1955,
• Wybitni Wielkopolanie XIX wieku, Poznań 1959. (red.),
• Bismarck, Warszawa 1961,
• Dzieje Hakaty (z A. Galosem i F.H. Gentzenem, Poznań 1966),
• Karol Marcinkowski: 1800-1846, Poznań 1966,
• Ustawa osadnicza z 1904 roku, Poznań 1967,
• Wielkopolska szkoła edukacji narodowej: studia i wspomnienia z dziejów Gimnazjum Męskiego w Ostrowie Wielkopolskim w 125-lecie jego założenia, 1845-1970,
• Dzieje Wielkopolski. T. 2, Lata 1793-1918, Poznań 1973. (red.),
• Działalność naukowa prof. dra Zdzisława Grota, Poznań 1974,
• Kolonizatorzy i hakatyści, Lublin 1974,
• Materiały do dziejów pruskiej polityki germanizacyjnej ziem polskich z 1886 r., Poznań 1975,
• Pruska Komisja Osadnicza 1886-1919, Poznań 1976,
• Na pograniczu pomorskim: polska penetracja osadnicza z Pomorza Wschodniego na Pomorze Zachodnie na przełomie XIX i XX wieku, Poznań 1976,
• Historyczna rola bibliotek ludowych pod zaborem pruskim, Poznań 1980,
• Towarzystwo Czytelni Ludowych: 1880-1939: w obronie narodowości, Poznań 1982,
• Wielkopolskie kółka rolnicze 1866-1939, Poznań 1982,
• Niemcy 1815-1919 – między partykularyzmem a federalizmem, Warszawa 1984,
• Towarzystwo Naukowej Pomocy w Wielkopolsce 1841-1939, Poznań 1985,
• W Poznańskim Bazarze 1838-1939, Poznań 1986,
• Wojacy-organicznicy-narodowcy, Gdańsk 1987,
• Zasłużeni Wielkopolanie XIX wieku, Warszawa 1987,
• Przetrwać nad Wartą 1815-1914, Warszawa 1989,
• Krocząc gościńcem wytyczonym przez Karola Marcinkowskiego, Poznań 2007.

---

Oceń: Witold Jakóbczyk

---