Władysław Szafer


Władysław Szafer, ur. 23 lipca 1886 r. w Sosnowcu, a zmarły 16 listopada 1970 r. w Krakowie, był wybitnym polskim botanikiem i cenionym profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w latach 1936–1938 pełnił funkcję rektora. Pełnił również rolę dyrektora krakowskiego Ogrodu Botanicznego oraz przez wiele lat przewodniczył Instytutowi Botaniki UJ.

W trudnym okresie okupacji niemieckiej, gdy Instytut przekształcono w niemiecką placówkę „Botanische Anstalten”, Władysław Szafer został zwolniony ze swojego dotychczasowego stanowiska. Mimo to, nie zrezygnował z działalności akademickiej i objął stanowisko rektora tajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po zakończeniu II wojny światowej powrócił na posadę dyrektora Instytutu, a od 1953 roku był twórcą Zakładu Botaniki PAN, który kierował aż do 1960 roku.

Jako członek Polskiej Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Nauk, Władysław Szafer był również honorowym członkiem Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i jej Zasobów. Specjalizował się w ochronie przyrody, florystyce, paleobotanice oraz geografii roślin, co czyni go jednym z pionierów polskiej szkoły paleobotanicznej.

Warto podkreślić, że był on współtwórcą polskich parków narodowych, a także jednym z inicjatorów działań na rzecz odtworzenia populacji żubra w Puszczy Białowieskiej. Działania te obejmowały m.in. sprowadzenie dwóch samic czystej krwi z ZOO w Sztokholmie w Szwecji. Współpracował także z wybitnymi naukowcami, w tym z Michałem Siedleckim, przy tworzeniu Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli, które później przekształciło się w Światową Unię Ochrony Przyrody.

W 1935 roku zastosował po raz pierwszy nowatorską metodę map izopolowych do interpretacji rozprzestrzenienia drzew, która zyskała znaczenie w światowej nauce. W ciągu swojej kariery Władysław Szafer był autorem około 700 publikacji, w tym 473 poświęconych ochronie przyrody. Jego wkład w rozwój tej dziedziny jest nieoceniony.

Życiorys

Władysław Szafer rozpoczął swoją edukację w Szkoły Powszechnej w Mielcu, gdzie zdobywał pierwsze umiejętności. Kontynuował naukę w Gimnazjum im. Konarskiego w Rzeszowie, które z sukcesem ukończył w 1905 roku. W tym czasie jego nauczycielem był Wilhelm Friedberg, pasjonat nauk przyrodniczych, który zainspirował Szafera do dalszego rozwoju. Po zdaniu matury, Szafer podjął studia botaniczne na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie został pod opieką profesora Richarda Wettsteina, uznanego botanika. Dzięki jego wsparciu Władysław otrzymał stypendium wiedeńskiego ministerstwa oświaty, co umożliwiło mu udział w kursie w stacji biologicznej w Trieście.

To właśnie profesor Wettstein pomógł mu zrealizować jego pierwszą pracę naukową, którą Szafer ukończył w 1908 roku. W następnym roku kontynuował studia na Uniwersytecie Lwowskim, uzyskując doktorat z botaniki w 1910 roku. W latach 1911-1912 zgłębiał wiedzę na temat gleboznawstwa i dendrologii, studiując w Monachium oraz Wiedniu. W 1912 roku Szafer rozpoczął pracę jako wykładowca w Wyższej Szkole Lasowej we Lwowie.

W 1914 roku, wstępując do polskiego Legionu Wschodniego jako podoficer, Szafer znalazł się w trudnej sytuacji po odmowie złożenia przysięgi cesarzowi, co skutkowało jego degradowaniem i wcieleniem do armii austriackiej. Przez lata 1917-1960 pełnił rolę wykładowcy na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1920 roku został profesorem zwyczajnym. W latach 1936-1938 był rektorem tej uczelni, jednak mimo wybrania się na kolejną kadencję, ostatecznie nie przyjął tej funkcji.

W 1920 roku Szafer został członkiem korespondentem, a pięć lat później członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1946-1952 był nawet wiceprezesem tej akademii oraz dyrektorem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Ponadto od 1952 do 1968 roku zasiadał w prezydium Polskiej Akademii Nauk, a w latach 1957-1962 pełnił funkcję wiceprezesa. Jako przewodniczący Komitetu Botanicznego PAN (1952-1954) oraz Komitetu Ochrony Przyrody i jej Zasobów (1956-1970) znacząco wpłynął na rozwój ochrony przyrody w Polsce. Szczególnie istotnym momentem w jego karierze był udział w tworzeniu Oddziału PAN w Krakowie, którego był współtwórcą i pierwszym przewodniczącym (1957-1960).

Szafer sprzeciwiał się narzuconemu w Polsce łysenkizmowi, co w latach 1948-1956 postawiło go w opozycji do ówczesnych władz. Mimo ostrych ataków ze strony krytyków, cieszył się autorytetem, który uchronił go przed represjami. Jako jeden z pionierów ochrony przyrody w prawdziwym tego słowa znaczeniu, jego inicjatywy doprowadziły do powstania wielu parków narodowych, takich jak Pieniński PN (1932), Białowieski PN (1932), Świętokrzyski PN (1950), Babiogórski PN (1954), Tatrzański PN (1954) oraz Ojcowski PN (1956). Dążył do stworzenia solidnych podstaw naukowych dla ochrony przyrody. Jednym z ważniejszych osiągnięć Szafera jest publikacja zbiorowego dzieła „Ochrona przyrody i jej zasobów. Problemy i metody” (1965), przetłumaczonego później na język angielski.

Był autorem ponad stu publikacji dotyczących historii botaniki oraz współpracował z Zakładem Historii Nauki i Techniki PAN do końca swojego życia. Uhonorowany tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Uniwersytetu Karola w Pradze. Otrzymał również tytuł członka honorowego Polskiego Towarzystwa Geologicznego i w 1960 roku Nagrodę „Problemów” za popularyzowanie nauki.

Władysław Szafer utrzymywał intensywne kontakty naukowe i towarzyskie, w tym z kardynałem Karolem Wojtyłą. Jego uczniem był również Karol Siekierzyński, nauczyciel i działacz na rzecz ochrony przyrody. W dniu 18 marca 1919 roku, Władysław ożenił się z Janiną Jentys, która sama stała się doktorem nauk biologicznych i profesorem. Para miała troje dzieci: Tadeusza, który został profesorem architektury; Annę, utalentowaną polonistkę, malarkę i graficzkę oraz Stanisława. Władysław Szafer zmarł 16 listopada 1970 roku, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Publikacje

Władysław Szafer był znaną postacią w dziedzinie botaniki i autorem wielu istotnych publikacji, które znacząco wpłynęły na rozwój tej nauki w Polsce. Poniżej przedstawione zestawienie ukazuje niepełną listę jego dzieł:

  • Flora polska,
  • Rośliny polskie (wyd.2) PWN 1953,
  • Tajemnice kwiatów. PWN 1956,
  • W. Szafer i J. Szaferowa: Kwiaty w naturze i sztuce, Biblioteka Problemów 1958,
  • Zarys geografii roślin, Czytelnik 1949,
  • Zarys ogólnej geografii roślin, Czytelnik 1949,
  • Zarys botaniki, PWS 1947,
  • Ogólna geografia roślin,
  • W. Szafer, M. Kostyniuk, 1952: Zarys paleobotaniki, PWN,
  • Szata roślinna Polski,
  • Chronione w Polsce gatunki roślin, ZOP 1958,
  • Ochrona gatunkowa roślin w Polsce, ZOP 1952,
  • W. Szafer, 1946: Zarys rozwoju flory Holarktydy, Rocznik Pol. Tow. Geol., 16,
  • Zarys historii botaniki w Krakowie, PWN 1964,
  • Z teki przyrodnika, 1964,
  • Wspomnienia przyrodnika,
  • U progu Sahary: Wrażenia z wycieczki do Tunisu odbytej na wiosnę 1924-go roku (Cieszyn, 1925).

To jedynie część jego bogatej twórczości, która przyczyniła się do rozwoju wiedzy o roślinach i botanice w Polsce.

Ordery i odznaczenia

Władysław Szafer, znany w polskiej historii, otrzymał kilka prestiżowych odznaczeń za swoje zasługi. Wśród nich wyróżniają się:

  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 22 lipca 1951 roku,
  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, nobilitowany 19 sierpnia 1946 roku.

Upamiętnienie

Na cześć Władysława Szafera stworzono około 20 nazw naukowych roślin, zarówno współczesnych, jak i kopalnych. Należą do nich m.in. Callipteris szaferi Czarn. et Sams., Cryptomonas szaferi Czosnowski, Larix szaferi Domian oraz Nymphaea szaferi Knobloch. Jego nazwisko znalazło się także w nazwach kilku obiektów geograficznych, jak Grań Szafera oraz Lodospad Szafera, które znajdują się nad Zatoką Admiralicji na Wyspie Króla Jerzego w Archipelagu Szetlandów Południowych, na Antarktyce.

Szafer był także patronem wielu rezerwatów przyrody, takich jak rezerwat leśny Buczyna w Cyrance na Płaskowyżu Kolbuszowskim, rezerwat krajobrazowy w gminach Hajnówka i Białowieża oraz obszar ochrony ścisłej w Wolińskim Parku Narodowym. Dodatkowo, istnieją ścieżki przyrodnicze w Babiogórskim Parku Narodowym oraz w Rzeszowie, które noszą jego imię.

Od 1986 roku Instytut Botaniki PAN w Krakowie również nosi imię profesora Szafera. Ponadto, od 1989 roku Polskie Towarzystwo Botaniczne przyznaje medal im. Władysława Szafera twórcom prac naukowych w dziedzinie botaniki, które wyróżniają się wysoką jakością. W roku 1995 dąb w Potulicach zyskał status pomnika przyrody i nosi imię Dąb im. Władysława Szafera. Profesor Szafer jest również patronem Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego w Ojcowie.

W 1977 roku, w uznaniu jego osiągnięć, nadano nazwę MS Profesor Szafer semikontenerowcowi, którego matką chrzestną została synowa Władysława Szafera, Krystyna Procner-Szaferowa, dziennikarka Polskiego Radia.

Imieniem Władysława Szafera nazwano wiele ulic w Polsce, między innymi w następujących miejscowościach: Chrzanowie, Ełku, Gdańsku, Krakowie, Krościenku nad Dunajcem, Lublińcu, Łodzi, Mielcu, Sanoku, Sosnowcu, Szczecinie, Szczecinku, Tuchowie oraz Wrocławiu. Władysław Szafer jest także patronem licznych placówek oświatowych, w tym:

  • Szkoła Podstawowa w Barwicach, Barwice, ul. Pomorska 3,
  • Szkoła Podstawowa nr 1 w Brzozowie, Brzozów, ul. Parkowa 5,
  • Zespół Szkół Rolniczych w Chojnowie, Chojnów,
  • Szkoła Podstawowa nr 4 w Ełku, Ełk, ul. Władysława Szafera 2,
  • Zespół Szkół Zawodowych nr 7 w Gdańsku, Gdańsk Oliwa ul. Czyżewskiego 31,
  • Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego, Głubczyce, ul. Niepodległości 2,
  • III Liceum Ogólnokształcące, Gorzów Wielkopolski, ul. Warszawska 18,
  • Zespół Szkół w Złotym Potoku, Janów, ul. Kościuszki 7,
  • Szkoła Podstawowa nr 162, Kraków, ul. ks. Stojałowskiego 31,
  • Szkoła Podstawowa w Kterach A, Krzyżanów Ktery A,
  • Publiczna Szkoła Podstawowa w Lipinkach Łużyckich, Lipinki Łużyckie, ul. Szkolna 7,
  • Przedszkole w Lipinkach Łużyckich, Lipinki Łużyckie ul. Główna 31a,
  • Szkoła Podstawowa nr 1, Mielec, ul. Kilińskiego 37,
  • Gimnazjum Nr 6 z siedzibą w Płocku, Płock, ul. St. Jachowicza 20,
  • Zespół Szkół Ekonomicznych i Agrobiznesu w Przemyślu, Przemyśl, ul. I Armii Wojska Polskiego,
  • Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego w Rzemieniu, Rzemień 243,
  • Przedszkole Miejskie Nr 12 w Toruniu, Toruń,
  • Szkoła Podstawowa w Woli Kalinowskiej w gminie Sułoszowa, Dolina Prądnika,
  • Szkoła Podstawowa w Żarkach, Żarki, ul. Częstochowska 61,
  • Szkoła Podstawowa nr 2 w Wapnicy,
  • Szkoła Podstawowa nr 27 w Katowicach, Katowice, ul. Łętowskiego 18,
  • Szkoła podstawowa w Widuchowej, Widuchowa, ul. Barnima III,
  • Zespół Szkół Zawodowych i Placówek w Krościenku nad Dunajcem, Krościenko nad Dunajcem.

Na terenie Polski znajdują się także dwa pomniki Władysława Szafera: popiersie w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie z 1975 roku, zaprojektowane przez Antoniego Hajdeckiego oraz pomnik w Zawoi Widłach, gdzie przedstawiono go razem z Hugonem Zapałowiczem (1984, projekt Jana Sieka).

Postać prof. Szafera została uhonorowana w artykule autorstwa Zbigniewa Mirka, który ukazał się w Wiadomościach Botanicznych (vol.54, no. 3/4: str. 116-132).

Przypisy

  1. WaldemarW. Bałda WaldemarW., Trzy bliźniacze transportowce [online], tmzm.mielec.pl, 04.06.2013 r. [dostęp 06.08.2023 r.]
  2. Groby profesorów UJ na Cmentarzu Rakowickim. 20.10.2010 r. [dostęp 29.08.2015 r.]
  3. Lista członków P.T. G.. Annales Societatis Geologorum Poloniae. s. 207. [dostęp 26.05.2015 r.]
  4. Doktorzy honoris causa UMCS. umcs.lublin.pl. [dostęp 23.02.2011 r.]
  5. Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13.01.2012 r. [dostęp 10.05.2014 r.]
  6. JózefJ. Hurwic JózefJ., Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999 r. s. 20.
  7. Piotr Köhler: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815–1952). Kraków 2002 r.
  8. M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
  9. M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 „za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”.
  10. Artur Bata. Sylwetka działacza. „Podkarpacie”, s. 7, Nr 5 z 31.01.1980 r.
  11. Nowy rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 105 z 11.05.1938 r.
  12. Regulamin Medalu im. W. Szafera. ptb.ib-pan.krakow.pl.

Oceń: Władysław Szafer

Średnia ocena:4.8 Liczba ocen:8