Irena Lewińska

---

Dom rodzinny

Irena Lewińska przyszła na świat 14 stycznia 1917 roku w Sosnowcu. Jej rodzice, Janina i Aleksander Lewińscy, zamieszkiwali przy ulicy Pańskiej. Wśród bliskich im osób był prof. Stefan Marian Stoiński (1891-1945), który pełnił rolę pierwszego dyrektora Teatru Operowego w Katowicach oraz był założycielem polskiego Instytutu Muzycznego na Śląsku.

W okresie przedwojennym Irena Lewińska zyskała rozgłos jako jedna z najwcześniejszych i najmłodszych wokalistek ówczesnej rozgłośni radiowej w Sosnowcu. Każdej niedzieli, z wielkim entuzjazmem, występowała w kinie „Zagłębie”, gdzie przed rozpoczęciem poranków filmowych dla dzieci wykonywała piosenki.

Nauka i pierwsze kroki na estradzie koncertowej

Irena Lewińska rozpoczęła swoją edukację muzyczną w prywatnym Gimnazjum Żeńskim, które nosiło imię Heleny Rzadkiewiczowej, znajdującym się w Sosnowcu. Ukończyła z powodzeniem egzamin maturalny, a następnie kontynuowała naukę śpiewu pod okiem prof. Marii Gajekowej. W 1938 roku zdobyła dyplom Śląskiego Konserwatorium Muzycznego w Katowicach, co otworzyło jej drzwi do dalszej kariery muzycznej.

Planowała rozwijać swoje umiejętności w Włoszech jako stypendystka rządu RP, jednakże wybuch II wojny światowej pokrzyżował jej zamierzenia. Po rozpoczęciu konfliktu Irena przeniosła się do Krakowa, gdzie zamieszkiwali jej rodzice od 1936 roku. W tym trudnym czasie, podczas okupacji, skoncentrowała się na doskonaleniu swojego warsztatu artystycznego, współpracując z prof. Bronisławem Romaniszynem, który był znanym nauczycielem muzyki.

Irena uczestniczyła w tajnych koncertach i recitalach, które były organizowane przez niepodległościowo zorientowaną inteligencję. Jej występy miały miejsce w kościołach oraz w nieformalnych przestrzeniach, takich jak Dom Plastyków przy ulicy Łobzowskiej. Co więcej, regularnie występowała w bazylice mariackiej, gdzie każdego tygodnia w niedzielę śpiewała dla wiernych.

W tym czasie Irena Lewińska była również solistką chóru, który działał pod kierunkiem Stefana Profica – utalentowanego dyrygenta i organizatora życia muzycznego w katolickich świątyniach oraz polskich towarzystwach śpiewaczych w okupowanym Krakowie. W zespole chóralnym śpiewał także jej ojciec, co dodawało szczególnego znaczenia jej występom, w tym wielu interpretacjom Modlitwy z Mocy przeznaczenia Giuseppe Verdiego.

Kariera artystyczna

Debiut artystyczny Ireny Lewińskiej przypadł na 26 maja 1945 roku w Filharmonii Śląskiej w Katowicach, podczas inauguracji jej działalności. W swoim pierwszym występie wykonała polskie pieśni: „O, gwiazdeczko”, „Len” oraz „O czym ci się śni, dziewczyno?”. Towarzyszyła jej orkiestra symfoniczna pod batutą prof. Faustyna Kulczyckiego (1894-1960), który był rektorem Śląskiego Konserwatorium Muzycznego oraz pierwszym komendantem Wojskowej Szkoły Muzycznej przed wojną. Zyskała wówczas miano „rówieśniczki Filharmonii Śląskiej”.

6 października 1946 roku, zdobywając najwyższą nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Muzycznym w Genewie, została uznana za najlepszą śpiewaczkę. Jednocześnie wyróżniona została nagrodą Instytutu im. Ignacego Paderewskiego, a Comité des Intellectuels zaproponowało jej stypendium oraz możliwość nauki za granicą. Był to przełomowy moment w historii polskiej muzyki narodowej, jako pierwszy światowy sukces artystyczny po zakończeniu wojny.

Irena Lewińska posługiwała się wysokim głosem, będąc sopranem lirycznym. Jej repertuar obejmował głównie dzieła oratoryjne i pieśniowe. Prof. Leon Markiewicz, wybitny muzykolog i rektor katowickiej Akademii Muzycznej, podkreślał jej sukcesy, zwłaszcza ten uzyskany w Genewie.

W dniu swoich 32. urodzin, 14 stycznia 1949 roku, wystąpiła w charakterze Gabriela – jednego z trzech archaniołów – w monumentalnym oratorium „Stworzenie świata” autorstwa Josepha Haydna, skomponowanym w roku 1798. Utwór ten miał dla niej szczególne znaczenie ze względu na biblijne inspiracje oraz tekst napisany przez Linleya na podstawie „Raju utraconego” Johna Miltona. W premierze dyrygował Witold Krzemieński (1909-2001), a sukces był na tyle duży, że wykonanie tego dzieła powtórzono czterokrotnie w krótkim czasie, co przyczyniło się do uznania jej oraz chóru „Ogniwo”, gdzie śpiewał również jej ojciec, Aleksander.

Po wojnie Lewińska stała się jedną z wiodących solistek Filharmonii Krakowskiej oraz Filharmonii Śląskiej, regularnie występując na scenach miast takich jak Warszawa, Poznań, czy Wrocław. Odznaczona przez krytyków tytułem „fascynującego sopranu lirycznego”, stała się niezwykle cenioną wykonawczynią dzieł kompozytorów takich jak G.F. Haendel, J.S. Bach, J.-Ph. Rameau i W.A. Mozart. Współpracowała z wieloma znakomitymi dyrygentami, w tym: Stanisławem Skrowaczewskim, Włodzimierzem Ormickim, Henrykiem Czyżem, Janem Krenzem, Witoldem Rowickim oraz Grzegorzem Fitelbergiem.

Na scenie występowała także z uznanymi artystkami takimi jak: Halina Czerny-Stefańska oraz Klara Langer-Danecka, a także z wybitnymi instrumentalistami jak Zbigniew Drzewiecki i Andrzej Jasiński. W akompaniamencie występowały takie osobistości jak Jadwiga Szamotulska, Sergiusz Nadgryzowski i Henry Poulenc, z którym zawiązała przyjaźń podczas pobytu w Paryżu.

Jej dorobek artystyczny zawiera liczne nagrania, w tym głównie pieśni Karola Szymanowskiego, a pozytywne recenzje o jej pracy opublikowali renomowani krytycy, w tym: Jan Weber, Jerzy Waldorff, Stefan Kisielewski oraz Stefania Łobaczewska. Irena współpracowała także z muzykologiem Karolem Stromengerem, który był felietonistą niezapomnianego „Kwadransa Muzycznego”.

W 1949 roku zdobyła rządowe stypendium artystyczne, co umożliwiło jej wyjazd do Paryża, gdzie kontynuowała studia w tamtejszym konserwatorium. Uczyła się pod okiem renomowanych pedagogów, takich jak Charles Panzéry, Marii Freund i Edmunda J. Pendletona. W paryskim ośrodku była także ilustratorką utworów J.S. Bacha. Obok doskonalenia się w pieśniach impresjonistów francuskich i romantyków niemieckich, specjalizowała się w oratoriach bachowskich, prezentując swoją doskonałość wokalną studentom.

Irena Lewińska brała udział w galowym koncercie z okazji setnej rocznicy śmierci Fryderyka Chopina, który odbył się 17 października 1949 roku w największej Sali teatralnej Sorbony. Po swoim występie miała zaszczyt porozmawiać osobiście z prezydentem Francji, Vincentem Auriol. W ramach Roku Chopinowskiego wzięła udział w tournée po Francji, występując w Radzie Nationale oraz w polskiej ambasadzie, gdzie odbyło się łącznie 12 koncertów, w tym 7 poświęconych dziełom Chopina.

Jako solistka grupy wokalnej zespołu „Musica antiqua”, zaprezentowała publiczności dawne utwory polskiego baroku. Jej występy obejmowały szereg arii z XVII i XVIII wieku. „Jej głos, o dużej, wyrównanej skali, ciepły i czysty, brzmiał bardzo pięknie kształtując całą interpretację.” – napisał Zygmunt Mycielski w „Przeglądzie Kulturalnym” z 22 maja 1957 roku.

W 1966 roku brała udział w koncertach w Lublinie z tamtejszym kwintetem filharmoników, gdzie ze stylem XVIII wieku śpiewała dzieła S. Szarzyńskiego. Anonimowy sprawozdawca „Kuriera Lubelskiego” podkreślał jej znaczenie jako solistki o bogatym doświadczeniu artystycznym. W nawiązaniu do pracy na scenie Filharmonii Śląskiej, wykonując partyturę tytułowej postaci w „Koronacji Poppei” Claudio Monteverdiego, dyrygował Karol Stryja.

Irena Lewińska utrzymywała bliskie relacje z prof. Nellą Anfuso, specjalistką w dziedzinie pieśni starowłoskiej. Spotykały się zarówno we Włoszech, jak i w Polsce, skorzystała z jej rady w trakcie swojej kariery. 17 maja 1976 roku odbył się recital Ireny Lewińskiej na inauguracji zakopiańskiego Muzeum im. Karola Szymanowskiego w legendarnej willi „Atma”, co zostało zauważone jako ważne wydarzenie muzyczne.

Na początku lat 80-tych uczestniczyła w Dniach Muzyki Sakralnej w Krakowie, wykonując m.in. „Ave Maria” Schuberta. Jej występ w maju 1981 roku podczas pielgrzymki do Włoch transmitowano do kliniki Gemelli, gdzie przebywał Jan Paweł II. Po tym wydarzeniu Irena ostatecznie zrezygnowała z występów publicznych.

Przez ponad 40 lat kariery artystycznej, występowała z utworami ponad 40 różnych kompozytorów, reprezentujących rozmaite epoki i style, pozostawiając znaczący ślad w polskiej wokalistyce.

Kariera pedagogiczna

Irena Lewińska, znana z aktywnej roli w edukacji muzycznej, rozpoczęła swoją karierę pedagogiczną 15 marca 1945 roku. Na zaproszenie profesora Faustyna Kulczyckiego oraz na prośbę profesor Władysławy Markiewiczówny, zaczęła pracę jako nauczyciel w klasie śpiewu w Gimnazjum i Liceum Muzycznym, które działało przy dopiero co reaktywowanym Śląskim Konserwatorium Muzycznym znajdującym się w Katowicach.

Po powrocie z stypendium w Paryżu, Irena Lewińska związała się z krakowską Państwową Wyższą Szkołą Muzyczną, gdzie w latach 1950-1951 pełniła rolę asystentki w klasie śpiewu prowadzonej przez profesora B. Romaniszyna. Od 1954 roku była wykładowcą w klasie śpiewu solowego w PWSM w Katowicach, co stanowiło kolejny kamień milowy w jej edukacyjnej karierze.

W 1965 roku uzyskała tytuł docenta po pomyślnie przeprowadzonym przewodzie kwalifikacyjnym. Dwa lata później, w latach 1967-1969, zajmowała się funkcją dziekana Wydziału Wokalno-Aktorskiego w katowickiej PWSM, gdzie miała znaczący wpływ na kształtowanie programów nauczania.

Dodatkowo, w latach 60. oraz 70. XX wieku, była aktywna jako konsultant w średnich szkołach muzycznych w województwie katowickim, wspierając rozwój młodych artystów. W latach osiemdziesiątych podjęła współpracę z Wydziałem Filologii Polskiej Uniwersytetu Śląskiego, gdzie dzieliła się swoją wiedzą i doświadczeniem prowadząc zajęcia z dykcji i fonetyki.

Uczniowie i uczennice Ireny Lewińskiej

Na **wielkich scenach muzycznych zarówno w Polsce, jak i na świecie** można podziwiać osiągnięcia uczennic Ireny Lewińskiej. Wśród nich wyróżnia się Urszula Koszut, solistka Teatru Wielkiego w Warszawie, która z czasem zyskała uznanie jako wykonawczyni pierwszoplanowych partii na wielu operowych scenach Niemiec, Europy oraz Ameryki.

Kolejną znaną artystką jest Krystyna Zaręba, która zdobyła sławę na wielu kontynentach i której talent doceniono na Międzynarodowym Konkursie Wokalnym im. Marii Callas w Atenach w 1978 roku, gdzie zdobyła medal. Z pewnością jej osiągnięcia przyczyniły się do jej międzynarodowej kariery.

W gronie uczennic prof. Lewińskiej znajduje się również Leokadia Duży, która jest ostatnią dyplomantką tej wybitnej nauczycielki. Dziś jej kariera solistki w Operze Śląskiej jest wspierana przez liczne osiągnięcia w konkursach zarówno krajowych, jak i międzynarodowych.

Maria Zientek, kolejna solistka Opery Śląskiej, także zasłynęła na wielu festiwalach i konkursach, zdobywając liczne nagrody. Również tenor liryczny Piotr Beczała, znany na międzynarodowej scenie operowej, jest jednym z uczniów, którzy zyskali renomę dzięki naukom Ireny Lewińskiej.

Pożegnanie

Zmarła w 47. rocznicę swojego debiutu na scenie Filharmonii Śląskiej – dnia 26 maja 1992 roku, w swoim mieszkaniu przy ulicy Dąbrowskiego w Katowicach. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce dnia 2 czerwca 1992 w Krakowie, na cmentarzu Rakowickim. Artystkę pochowano w grobowcu rodziny Lewińskich, w pobliżu mauzoleum Matejków.

Podczas ceremonii, koncelebrowaną Mszę świętą odprawili księża prałat Józef Janson, Marian Skoczowski oraz Zbigniew Maciej Lewiński, starszy brat Ireny. W trakcie liturgii wystąpiły studentki: Sabina Olbrich, Aleksandra Stokłosa i Maria Zientek, która była ostatnią uczennicą zmarłej nauczycielki. Pożegnanie miało charakter wyjątkowy, wśród uczestników znaleźli się artyści i pedagodzy, w tym profesorowie: Michalina Growiec, Andrzej Jasiński oraz Jan Wincenty Hawel, ówczesny rektor katowickiej Akademii, jak również Halina Czerny-Stefańska, Maria Vardi-Morbitzerowa i Henryk Woźnica.

W imieniu środowiska akademickiego i artystycznego zmarłą pożegnał Jan Wincenty Hawel, który zauważył:

„Jej życie wypełniała muzyka. Ona nadawała mu sens. W sposób fascynujący prowadziła lekcje śpiewu, a swoją wiedzą oraz wielkim doświadczeniem była gotowa dzielić się z każdym, komu nieobojętne były tajniki Polihymnii. Udało jej się zachować do ostatnich dni ten stan ducha, który określa się mianem wiecznej młodości. Reagowała na świat wrażliwą ciekawością i czujnym oczekiwaniem na moment, który stanie się rewelacją artystyczną i objawieniem młodego talentu. Taką rewelacją byli jej studenci i ich osiągnięcia.”

W środę, 3 czerwca, odprawiono kolejną Mszę świętą w intencji Ireny Lewińskiej, tym razem w katowickiej katedrze Chrystusa Króla. Uroczystości żałobne zakończyły się 23 czerwca, kiedy to odprawiono Mszę św. w sosnowieckim kościele katedralnym pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, w parafii, która była miejscem urodzenia artystki.

---

Oceń: Irena Lewińska

---