Jan Henryk Juda, urodzony 10 lipca 1918 roku w Sosnowcu, a zmarły 1 listopada 2003 roku w Warszawie, to postać, która pozostawiła znaczący ślad w polskiej nauce i edukacji. Był on wybitnym inżynierem oraz profesorem Politechniki Warszawskiej, gdzie przyczynił się do rozwoju wielu innowacyjnych badań.
Juda był także pionierem w zakresie ochrony powietrza, co czyni go kluczową postacią w rozwoju tej dziedziny w Polsce. Jego prace nie tylko miały wpływ na rozwój techniki, ale również na kształcenie kolejnych pokoleń inżynierów.
Życiorys
Młodość
Jan Juda, urodzony jako Zagłębiak w Sosnowcu, wychował się w rodzinie o silnych tradycjach nauczycielskich i patriotycznych. Jego ojciec, Józef Juda (10 maja 1893 – 7 marca 1971), był profesorem matematyki, pracując w różnych liceach oraz gimnazjach w regionie Zagłębia. W okresie II wojny światowej brał udział w tajnym nauczaniu. Jan, po ukończeniu Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Sosnowcu, aktywnie uczestniczył w drużynie harcerskiej Błękitna Dwójka. W 1936 roku zdał egzamin i rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, a 13 marca 1939 uzyskał świadectwo I egzaminu dyplomowego, dostając się na Oddział Lotniczy PW.
Okres wojenny
Niestety, jego studia zostały przerwane przez wybuch wojny, która zastała go na terenach Zagłębia, wcielonych do III Rzeszy. W wyniku działań wojennych rodzinna kamienica została zajęta przez Niemców, a rodzice Jana, Józef i Stefania, zostali wysiedleni do wsi Niwka. Rodzina swięta straty, ponieważ jego młodszy brat, Zbigniew Andrzej („Jędrek”), kapral podchorąży z armii, zginął podczas bitwy nad Bzurą we wrześniu 1939 roku. Również jego wuj, Marian Skibiński, oficer wywiadu, został aresztowany przez NKWD, a następnie zamordowany w Twerze w 1940 roku w wyniku zbrodni katyńskiej.
W czasie II wojny światowej Jan Juda działał w konspiracji, pracując jednocześnie jako technik w Hucie Zawiercie. W pierwszej połowie 1943 roku dołączył do Polski Podziemnej, przyjmując pseudonim „Barski” i walcząc w oddziale kapitana Stanisława Wencla (ps. „Twardy”). Grupa ta pierwotnie należała do GL PPS-WRN, a później została włączona do Okręgu Śląskiego AK i przekształcona w oddział dywersyjny „Surowiec”. W lutym 1944 roku oddział “Twardego” przekształcił się w leśny, jako 1. kompania Oddziału Rozpoznawczego 23. Śląskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, operując w rejonach lasów olkuskich i myszkowskich, często przekraczając granice.
Po wojnie
Po zakończeniu II wojny światowej Jan Juda podjął pracę na Ziemiach Odzyskanych i wstąpił do Stowarzyszenia Kupców Polskich. W latach 1946–1951 kontynuował naukę w Krakowie, na Wydziale Komunikacji Akademii Górniczo-Hutniczej. Równocześnie uczył w Państwowej Szkole Przemysłowej w Sosnowcu, zdobywając dyplom nauczyciela z zakresu termodynamiki, silników spalinowych i maszynoznawstwa. W 1951 roku ukończył AGH, uzyskując tytuł inżyniera mechanika i magistra nauk technicznych w specjalności pojazdy mechaniczne.
Kariera naukowa
W 1952 wrócił do Politechniki Warszawskiej jako aspirant, pozostając związanym z uczelnią przez kolejne pięćdziesiąt lat. W 1955 roku nadano mu stopień kandydata nauk technicznych po obronie pracy pt. „Podstawy napędu dwupaliwowego” pod kierunkiem promotorskim prof. Bohdana Stefanowskiego. Następnie rozpoczął pionierskie badania w zakresie miernictwa pyłów, a w latach 1955-1962 pracował jako adiunkt na Politechnice Warszawskiej. Po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego w 1958 roku na podstawie pracy „Mikroskopowe analizy mineralogiczne drobnych pyłów metodą wariancji λ w kontraście fazowym”, prowadził prace naukowe, odbywając staże w renomowanych instytutach w Niemczech i Francji.
W 1962 roku założył Pracownię Konimetrii, która stała się wiodącą placówką miernictwa pyłów w Polsce. W późniejszych latach Jan Juda pełnił funkcję przewodniczącego rady naukowej Instytutu Ochrony Środowiska oraz dyrektora Zakładu Ochrony Atmosfery. Nawet po przejściu na emeryturę kontynuował pracę dydaktyczną aż do 2001 roku. Zmarł i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 281-2-6).
Osiągnięcia i stanowiska naukowe
Jan Juda osiągnął wiele znaczących sukcesów w dziedzinie nauki, szczególnie w obszarze badań związanych z identyfikacją mineralogiczną drobnych pyłów. Skupiał się również na optymalizacji struktur wielowarstwowych filtrów włókninowych, co miało istotne znaczenie dla jakości powietrza. Jego prace obejmowały także metodykę i organizację pomiarów zanieczyszczeń powietrza, a także modelowanie ich rozprzestrzeniania. Dodatkowo, angażował się w zintegrowany rachunek strat i zysków, co przyczyniło się do skuteczniejszej ochrony atmosfery.
Wspólnie z zespołem prowadził badania, które skutkowały diagnozami oraz prognozami dotyczącymi zanieczyszczenia powietrza w Polsce. Opracowywane przez niego strategie ochrony atmosfery były uwzględniane w krajowych planach rozwoju gospodarczego. Jego wiedza i doświadczenie znalazły uznanie, co zaowocowało przynależnością do wielu prestiżowych organizacji naukowych w Polsce i na arenie międzynarodowej.
Był aktywnym członkiem komitetów PAN, takich jak Problemów Energetyki oraz Człowiek i Środowisko, w którym pełnił funkcję członka prezydium. Dodatkowo, przewodniczył oraz był honorowym przewodniczącym Komitetu Naukowego PAN w zakresie Inżynierii Środowiska. Znajdował się również w składzie wielu innych istotnych ciał doradczych, takich jak Państwowa Rada Ochrony Środowiska oraz zespół ekspertów w ramach Międzynarodowej Unii Wytwórców i Rozdzielników Energii Elektrycznej (UNIPEDE).
Jan Juda był także wiceprzewodniczącym i wykładowcą Europejskiej Letniej Szkoły Ochrony Środowiska E4, organizując wykłady w takich krajach jak Francja, Szwajcaria, Włochy i Belgia w latach 1974-1979. Był również aktywnym uczestnikiem programu dotyczącego monitorowania i oceny długozasięgowego transportu zanieczyszczeń powietrza w Europie (EMEP) oraz współpracował z WHO i UNESCO jako ekspert w zakresie ochrony środowiska.
Jan Juda jest autorem oraz współautorem ponad 100 publikacji w renomowanych czasopismach krajowych oraz międzynarodowych, a także napisał dziewięć książek. Jego prace, takie jak podręczniki o badaniach pyłów, zanieczyszczeniu atmosfery oraz technikach odpylania, uznawane są za pionierskie i pozostają istotnymi kompendiami wiedzy w tej dziedzinie. Jako promotor ukończył dziewięć przewodów doktorskich, co podkreśla jego wpływ na rozwój akademicki kolejnych pokoleń naukowców.
Wybrane publikacje
W dorobku publikacyjnym J. Judy znajduje się szereg prac, które znacząco przyczyniły się do jego dziedziny. Oto niektóre z nich:
- Juda J., Medenbach K. (1959). Untersuchung von Finstäuben nach der λ Variationsmethode im Phasenkontrast, Zeitschrift für Wiessenschaftliche Mikroskopie, Nr 4, s. 577-594,
- Juda J. (1968). Planung und Auswertung von Messungen der Verunveinigungen in der Luft, Staub, t. 28 (5), s. 186-192,
- Juda J., Budziński K. (1961). Zanieczyszczenie atmosfery, WNT, Warszawa, s. 256,
- Juda J. (1968). Pomiary zapylenia i technika odpylania, WNT, Warszawa, s. 612,
- Juda J., Chróściel St. (1974). Ochrona powietrza atmosferycznego, PWN, Warszawa, s. 448,
- Juda J., Nowicki M. (1986). Urządzenia odpylające, wyd. 2 poprawione, PWN, Warszawa, s. 333.
Wyróżnienia i odznaczenia
Jan Juda, wybitny nauczyciel i działacz, został odznaczony wieloma nagrodami i wyróżnieniami, które potwierdzają jego znakomite osiągnięcia w różnych dziedzinach.
- Złoty Krzyż Zasługi (1956),
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1976),
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1994),
- Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1977),
- Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej” (1986),
- Tytuł honorowy „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1987),
- nagrody ministerialne za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (1988) oraz autorstwo wyróżniających się podręczników akademickich (1973, 1979, 1981).
Życie prywatne
Janina Zawiślak-Judowa, żona Jana Judy (ur. 1 lutego 1922, zm. 28 maja 1998), była niezwykle utalentowanym lekarzem specjalizującym się w chirurgii, pochodzącą z Warszawy. W czasach II wojny światowej, pełniła rolę żołnierza w Polsce Podziemnej, znana pod pseudonimem „Nina”. W okresie okupacji, jako jedna z nielicznych, uzyskała maturę na tajnych kompletach Liceum Matematyczno-Przyrodniczego Krystyny Malczewskiej w Warszawie. Ukończyła również Szkołę Pielęgniarską PCK i rozpoczęła kształcenie na medycynie, jeszcze w warunkach ukrytych, na Uniwersytecie Warszawskim.
Pełniła funkcję łączniczki i sanitariuszki Armii Krajowej oraz była instruktorką sanitarną, organizując kursy dla sanitariuszek AK. Jej zaangażowanie w powstanie warszawskie przyniosło jej zaszczytne miejsce w batalionie szturmowym Odwet II. Po upadku Warszawy, zmuszona do ucieczki, trafiła do obozu Dulag 121 w Pruszkowie, gdzie wykonywała obowiązki dyplomowanej pielęgniarki w zespole polskiej obozowej służby zdrowia. Dzięki jej determinacji wiele osób, w tym powstańców, zyskało szansę na uwolnienie z tego obozu.
W lutym 1945 roku, Janina postanowiła wyjechać z grupą ochotników, by pomóc w Oświęcimiu. Tam zaczęła pracować w szpitalu PCK utworzonym dla wyzwolonych więźniów KL Auschwitz. Po zakończeniu wojny, kontynuowała swoją edukację, kończąc studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie powróciła do Warszawy, gdzie przez kolejne trzy dekady pełniła funkcję chirurga. Początkowo pracowała w Instytucie Hematologii, a później w Szpitalu Czerniakowskim.
Za swoją działalność Janina Zawiślak-Judowa otrzymała liczne odznaczenia, w tym Krzyż Armii Krajowej, Warszawski Krzyż Powstańczy oraz odznakę honorową „Za Zasługi dla Warszawy”. Miała dwoje dzieci: syna Pawła, absolwenta Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej, oraz córkę Katarzynę Juda-Rezler, profesor dr hab. inż., kontynuatorkę prac ojca, która pełni rolę kierownika Zespołu Ochrony Atmosfery w Katedrze Ochrony i Kształtowania Środowiska Politechniki Warszawskiej.
Przypisy
- Cmentarz Stare Powązki: JÓZEF ZAWIŚLAK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 10.02.2020 r.]
- Jan Juda, Karol Budziński, Jacek Jędrzejowski, Katarzyna Juda-Rezler, Krzysztof Abert. Stan zanieczyszczenia powietrza w Polsce w roku 1990 i prognoza na rok 2010. „Zeszyty Naukowe”. Nr 10, s. 47-79, 1995. Polska Akademia Nauk. Komitet Naukowy przy Prezydium PAN "Człowiek i Środowisko". [dostęp 23.05.2016 r.]
- Juda, Jan: Wpływ energetyki zawodowej na środowisko. XXI Konferencja Naukowa Komitetu Inżynierii PAN i Komitetu Nauki PZITB, Kraków-1975-Krynica: referaty, 1975. s. 25-36. [dostęp 23.05.2016 r.]
- Jean-Michel Giovannoni, Quelques aspects de la thermodynamique des processus irréversibles, Bulletin technique de la Suisse romande, 103 (1977), s. 301.
- Prof. zw. dr hab. in Jan Juda, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 17.05.2016 r.]
- Absolwenci. staszic.edu.pl. [dostęp 17.05.2016 r.]
- Habilitacje. itc.pw.edu.pl. [dostęp 23.05.2016 r.]
- Bohaterowie 1939 [online], www.bohaterowie1939.pl [dostęp 27.05.2016 r.]
- Ochrona środowiska i zasobów naturalnych (nr 46). ios.edu.pl, Warszawa 2011. s. 18. [dostęp 17.05.2016 r.]
- Zofia Szamowska–Borowska: Okupacja, powstanie warszawskie i po wojnie, cz. 2. tlw.waw.pl. [dostęp 08.06.2016 r.]
- Historia Zakładu. zoa.is.pw.edu.pl. [dostęp 18.05.2016 r.]
- Doktoraty 1955-1959. itc.pw.edu.pl. [dostęp 17.05.2016 r.]
- Janina Zawiślak – Juda – Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego, „Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego” [dostęp 17.05.2016 r.]
- Spis absolwentów AGH 1919-1979 [online], Tom III. Pion Elektromechaniczny i Wydziały Politechniczne. Spis absolwentów Wydziałów Politechnicznych. Wydział Komunikacji. Rok 1950/51. Magistrowie inżynierowie (Oddział Pojazdów Mechanicznych i Ciągników), str. 242, mops.uci.agh.edu.pl [dostęp 27.05.2016 r.]
- Kto jest kim w Polsce, edycja IV (zespół redakcyjny Beata Cynkier i inni), Warszawa 2001, s. 480–481.
- AndrzejA. Strzelecki, Ostatnie dni obozu Auschwitz, Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, 1995, s. 71, 163, 239, ISBN 83-85047-27-1.
- Władysław Bartoszewski, Pruszków – obóz rozpaczy i rozłąki, "Stolica", nr 43 (460), rok XI, Warszawa, 21.10.1956 r., s. 2-3.
- Jan Strzelecki, Historia „Błękitnej Dwójki” Staszicaków [w:] Księga pamiątkowa wydana z okazji 90-lecia szkoły, Sosnowiec 1984, s. 81-92.
- Z. Walter-Janke, Śląsk jako teren partyzancki Armii Krajowej, IWZZ, Warszawa, 1986, s. s. 59–60, 63–67, 69, 86–93, 102–107.
- Materiały do „Słownika biograficznego uczestników walki z komunizmem” (biogramy): J. Durka, Wencel Stanisław, W: Zeszyty historyczne WiN-u nr 24, Komisja Historyczna WiN-u, Kraków 2005, s. 321-327.
- Zakład Ochrony Atmosfery Instytutu Systemów Inzynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej. Działalność naukowo-badawcza i dydaktyczna w latach 1970-2000, Warszawa 2000.
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Irena Lewińska | Natan Balzam | Aleksander Wojciechowski (historyk sztuki) | Witold Jakóbczyk | Arkadiusz Rybak | Janusz Marzec | Krzysztof Uniłowski | Tomasz Wasilkowski | Irena Posselt | Włodzimierz Mlak | Czesław Kupisiewicz | Sławomir Nowak (matematyk) | Władysław Szafer | Włodzimierz Ostrowski | Andrzej Fabrycy | Stanisław Jędrzejek | Zdzisław Zwoźniak | Janusz Degler | Jerzy Kram | Bogdan SuchodolskiOceń: Jan Juda