Izabela Stachowicz

---

Życiorys

Izabela Stachowicz, córka zamożnego warszawskiego przedsiębiorcy Wilhelma Schwarza oraz Felicji, Francuzki, po rozstaniu z mężem postanowiła wrócić do Francji, pozostawiając córkę w Polsce. Była także stryjeczną wnuczką żydowskiego myśliciela Izuchera Mosze Szwarca. Izabela miała dwu braci, Fredka i Hilarego, a także dwie siostry: Ewę, malarkę, oraz Ellę, która poślubiła potomka Aleksandra Dumasa, Mariusa Dumasa. Jej życie osobiste obfitowało w małżeństwa – pierwszym mężem był Aleksander Hertz, drugim warszawski architekt Jerzy Gelbard, a trzecim Władysław Stachowicz. Często nazywana była także Bela lub Bella.

W dziedzinie sztuki Izabela kształciła się w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Paryżu. Na przestrzeni lat stała się przyjaciółką i muzą wielu znanych artystów, w tym Witkacego, Gombrowicza, z którym spotkała się po wojnie w Buenos Aires, oraz Iwaszkiewicza i rzeźbiarza Augusta Zamoyskiego. Jej debiut literacki miał miejsce w 1937 roku, kiedy to opublikowała reportaż z podróży statkiem handlowym ss Lewant pod tytułem „Moja podróż: Szlakiem Południa”, pisząc pod pseudonimem Iza Bell. Izabela jest szczególnie znana jako autorka popularnych opowieści autobiograficznych, które zawierają wiele humorystycznych opisów postaci z polskiej sceny kulturalnej oraz jej podróży po różnych zakątkach świata.

W powieści Witkacego „Pożegnanie jesieni” Czajka – Bela Hertz ukazana została jako pierwowzór Heli Bertz, gdzie Atanazy określa ją jako św. Teresę zmieszaną z żydowską sadystką, co umawia jej skomplikowaną osobowość. W trakcie II wojny światowej Izabela znalazła się w warszawskim getcie. Po dramatycznej ucieczce, posługując się przybranym nazwiskiem Stefania Czajka, wstąpiła do oddziału partyzanckiego AL.

Po wojnie, w 1945 roku, została porucznikiem Wojska Polskiego. W związku z tym skierowano ją do Wojewódzkiej Komendy MO w Katowicach, gdzie aktywnie uczestniczyła w procesie odtwarzania dóbr kultury narodowej. Współpracując z Muzeum Narodowym w Warszawie, Izabela przystąpiła do odzyskiwania dzieł sztuki zagrabionych podczas okupacji. Generalny konserwator Polski, prof. Jan Zachwatowicz, wspominał, jak po wojnie wyruszył z drużyną w poszukiwaniu zrabowanych arcydzieł. Z ekipą prof. Stanisława Lorentza, która była znajomym czajki ze studiów, przeszukiwała Dolny Śląsk, niestety nie zawsze odnajdywali dzieła sztuki.

W Kłodzku Izabela spotkała oficerów, w tym kpt. Zygmunta Bratkowskiego, który opowiedział jej o skrzyniach z obrazami Matejki znajdujących się w knajpce przy Jeleniej Górze. Udało im się odkryć zrabowane arcydzieła Matejki, w tym znane obrazy jak „Rejtan”, „Batory pod Pskowem” czy „Unia lubelska”. Obrazy natychmiast zostały przeniesione do muzeum w Jeleniej Górze, a następnie 6 sierpnia przetransportowane do Muzeum Narodowego w Warszawie pod eskortą 7 Dywizji WP. W 1946 roku, po zakończeniu służby w milicji, opuściła wojsko w stopniu kapitana i wróciła do Warszawy.

W późniejszych latach wspierała śląskiego malarza prymitywistę Teofila Ociepkę, organizując mu indywidualną wystawę w 1948 roku, na której promowała go jako polskiego Celnika Rousseau. W tej działalności pomagała jej grupa przyjaciół, w tym Julian Tuwim oraz Jan Kott. Wystawa ta stała się początkiem kariery artystycznej Ociepki, a przez jej opiekę, artysta wraz ze swoimi przyjaciółmi z Grupy Janowskiej uniknęli represji ze strony władzy stalinowskiej.

W swoich późniejszych latach Izabela zaczęła krytycznie oceniać władze. Jak donosił reżimowy dziennikarz Ryszard Gontarz, w 1967 roku w warszawskim klubie „Babel” związanym z TSKŻ, wyrażała entuzjazm dla Izraela, szczególnie podkreślając młodzież oraz armię gotową do obrony przed agresją Arabów, propagując powieść „Exodus” autorstwa L. Urisa.

Izabela została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Odeszła na wieczny spoczynek na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B19-8-4). Biografię Izabeli Czajki zatytułowaną „Szatańska księżniczka: Opowieść o Izabeli Czajce-Stachowicz” napisała Krystyna Kolińska, publikację wydano w 1992 roku. W 2011 roku ukazała się kolejna biografia autorstwa Pauliny Sołowianiuk zatytułowana „Ta piękna mitomanka. O Izabeli Czajce-Stachowicz”.

Twórczość

Izabela Stachowicz, znana również pod różnymi pseudonimami, była literatką o bogatej twórczości, która obejmowała różnorodne gatunki. W ramach swojego dorobku literackiego stworzyła wiele interesujących dzieł, które ukazuje jej pasję do pisania.

W obszarze reportażu wydała książkę zatytułowaną „Moja podróż. Szlakiem Południa”, opublikowaną w 1937 roku przez wydawnictwo F. Hoesick w Warszawie. Książka ta jest relacją z podróży na statku handlowym ss Lewant.

W kategorii poezji warto zwrócić uwagę na zbiór „Pieśni żałobne Getta”, który wydała pod pseudonimem Izabela Gelbard w 1946 roku w Katowicach. Jak podkreślał we wstępie Władysław Broniewski, zbiór ten ukazał się w aż trzech językach, co świadczy o jego znaczeniu i międzynarodowym zasięgu.

Wśród jej wspomnień znajdują się niezwykle osobiste i emocjonalne dzieła, takie jak:

• Ocalił mnie kowal, 1956,
• Córka czarownicy na huśtawce, 1958,
• Lecę w świat, 1958,
• Król węży i salamandra, 1960,
• Moja wielka miłość, Warszawa 1961, Wydawnictwo Iskry,
• Płynę w świat, 1961 (relacja z rejsu statkiem handlowym Polskich Linii Oceanicznych m/s „Mickiewicz”),
• Małżeństwo po raz pierwszy, 1962,
• Nigdy nie wyjdę za mąż, 1966,
• Dubo… Dubon… Dubonnet, 1970.

Twórczość Izabeli Stachowicz to bogaty zbiór refleksji, doświadczeń i emocji, które na zawsze zapiszą się w polskiej literaturze.

---

Oceń: Izabela Stachowicz

---