Janusz Degler

---

Życiorys

Janusz Degler, polski naukowiec i nauczyciel akademicki, swoją edukację zakończył w V Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu w 1956 roku. Następnie podjął studia z zakresu polonistyki na Uniwersytecie Wrocławskim i już w trakcie nauki otrzymał cenne stypendium im. T. Mikulskiego. W 1959 roku zadebiutował jako krytyk literacki, publikując swoje recenzje w tygodniku „Odra”. W 1961 roku obronił pracę magisterską na temat dramatu historycznego, która została opublikowana w „Pracach Literackich” w 1964 roku. Krótką chwilę spędził również w Wydawnictwie Ossolineum.

Po zrobieniu magistra, związał się z wrocławską polonistyką, zaczynając jako stażysta w 1962 roku. Następnie awansował na stanowisko asystenta, a w końcu starszego asystenta, pracując w latach 1964–1970. W 1971 roku, po obronie rozprawy doktorskiej pod kierunkiem prof. Bogdana Zakrzewskiego, uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych. Jego praca dotyczyła inscenizacji dramatów S.I. Witkiewicza, za co otrzymał prestiżową nagrodę Ministra Oświaty oraz Szkolnictwa Wyższego II stopnia.

W latach 1975–2008 był kierownikiem Zakładu Teorii Kultury i Sztuk Widowiskowych w Instytucie Filologii Polskiej. Przebieg jego kariery naukowej był imponujący, jako że w 1976 roku habilitował się, a w latach następnych pełnił wiele ważnych ról, w tym prorektora filii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. Mimo trudności związanych z wnioskiem o profesora nadzwyczajnego, uzyskał ten tytuł w 1989 roku, a następnie został profesorem zwyczajnym w 1993 roku.

Degler był współredaktorem „Prac Literackich” oraz redaktorem naczelnym Wydawnictwa „Wiedza o Kulturze” w latach 1989–1999. Jako członek wielu komitetów redakcyjnych, przyczynił się do rozwoju polskiej kultury. Pełnił również funkcję członka Rady Naukowej Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk oraz przewodniczącego Rady Kuratorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

W latach 1972-1983 był prezesem Wrocławskiego Towarzystwa Przyjaciół Teatru. Poza tym, jako kierownik literacki Teatru im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze, współpracował z Aliną Obidniak w latach 1973–1985. Działał w Polskim PEN Clubie oraz w radach redakcyjnych licznych czasopism naukowych i branżowych, przyczyniając się do ich rozwoju.

W swojej karierze był promotorem 24 doktoratów, wśród których znalazły się prace związane z tak wybitnymi postaciami jak Jerzy Grotowski, Tymon Terlecki oraz Jan Nowak Jeziorański. Jego dorobek publikacyjny obejmuje około 200 rozpraw i artykułów, a także był redaktorem antologii wprowadzających do teorii teatru.

W 2016 roku w ramach Muzeum Teatru otwarto Gabinet prof. Janusza Deglera, w którym prowadzi konsultacje dla zainteresowanych w każdy czwartek, w godzinach od 13:00 do 14:00.

Życie prywatne

Janusz Degler jest synem Teofila oraz Marii Haliny z Balwińskich. Po zakończeniu II wojny światowej osiedlił się z matką w Bystrzycy Kłodzkiej, a dopiero od 1947 roku, po powrocie ojca z Armii Andersa, zamieszkał we Wrocławiu. Żyje w związkach małżeńskich z Ewą Siemińską-Degler, z którą ma troje dzieci: Agnieszkę, Joannę oraz Adama.

Witkacologia

Obszar badań Janusza Deglera koncentruje się na twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza, jej wpływie i uznaniu zarówno w Polsce, jak i w skali międzynarodowej. Zajmuje się przepływem dramatów Witkiewicza na różnych scenach, a także analizą jego teorii, które były tłumaczone na liczne języki, obejmując takie kraje jak Hiszpania, Holandia, Indie, Japonia, Meksyk, Rosja, Słowacja, Szwajcaria, Szwecja i Chorwacja. Badania te zyskały miano witkacologii, termin ten zyskał na popularności dzięki blogowi o tej samej nazwie.

Degler jest autorem licznych publikacji dotyczących Witkiewicza, w tym jego dzieł teatralnych, krytycznych oraz publicystycznych. Współredagował także monograficzne zeszyty „Pamiętnika Teatralnego” (1969, z. 3; 1985, z. 1–4) oraz „Pamiętnika Literackiego” (2002, z. 4). Był aktywnym uczestnikiem międzynarodowych sesji często poświęconych Witkiewiczowi, organizowanych w takich miastach jak Piza, Bruksela, Fryburg, Sztokholm, Petersburg oraz Zagrzeb.

Od 1989 roku Janusz Degler pełni funkcję przewodniczącego Komitetu Redakcyjnego edycji Dzieł zebranych S.I. Witkiewicza, która jest wydawana przez Państwowy Instytut Wydawniczy. W ramach tej edycji opracował kilka kluczowych tomów, takich jak Nienasycenie (1992, wspólnie z L. Sokołem), Teatr i inne pisma o teatrze (1995), oraz Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia. Szkice estetyczne (2002). Jego prace obejmują również różne edycje dramatów oraz listów Witkiewicza, które systematycznie opracowywał z innymi badaczami.

Nagrody i wyróżnienia

Janusz Degler to osoba, która zdobyła wiele prestiżowych nagród i wyróżnień w swojej karierze. Wśród nich można wymienić m.in.: Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I st. przyznawaną w latach 1983 oraz 1987, a także wyróżnienie od Prezydenta miasta Wrocławia w 2005 roku. Otrzymał także nagrody od miesięcznika „Odra” w 2006 roku oraz „Nowych Książek” w 2009 roku. Jego osiągnięcia docenił także Premier, przyznając mu nagrodę w 2012 roku, a w 2013 roku został uhonorowany Nagrodą Edytorską im. J. Żuławskiego Polskiego PEN Clubu.

Odznaczenia i ordery

• Zasłużony Działacz Kultury (1973),
• Srebrny Krzyż Zasługi (1976),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1985),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1996),
• Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2006),
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2011),
• Srebrna Odznaka Honorowa Wrocławia (2018).

Bibliografia (najważniejsze pozycje)

Janusz Degler jest autorem wielu ważnych książek oraz artykułów na temat teatru i jego teorii. Poniżej przedstawiamy kluczowe pozycje, które przyczyniają się do zrozumienia jego dorobku.

• Witkacego teoria teatru (w: Z teorii teatru, Warszawa 1972),
• Witkacy w teatrze międzywojennym (WAiF, Warszawa 1973),
• Witkacy na świecie Teatr im. C. K. Norwida, Jelenia Góra 1978),
• Teatr w Jeleniej Górze. Materiały do historii sceny jeleniogórskiej w latach 1945–1985, (Teatr im. C. K. Norwida, Jelenia Góra 1985),
• Witkacego portret wielokrotny. Szkice i materiały do biografii (1918–1939), (PIW, Warszawa 2009, 2013).

Prace edytorskie, redakcyjne i inne

• J. Degler, F. Sawicka, Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885–1939). (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973),
• S.I. Witkiewicz, Wybór pism filozoficznych. Wybór i oprac. J. Degler i B. Michalski (Jal-Reprint, Würzburg 1974),
• S.I. Witkiewicz, Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publicystyczne. Zebrał i oprac. J. Degler (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976),
• S.I. Witkiewicz, Czysta Forma w teatrze. Wybór, wstęp i noty J. Degler (WAIF, Warszawa 1976, 1986),
• „Skamander” 1918–1922. Wybór poezji. Wybór tekstów J. Degler (Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1976, 1985),
• Spotkanie z Witkacym. Materiały z sesji poświęconej twórczości S.I. Witkiewicza (Teatr im. C. K. Norwida, Jelenia Góra 1979),
• Kultura, literatura, teatr. Bibliografia prac Mieczysława Klimowicza. Oprac. i red. J. Degler (Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1989),
• J. Grotowski, Teksty z lat 1965–1969. Wybór i red. J. Degler, Z. Osiński (Wiedza o Kulturze, Wrocław 1989, 1990, 1999),
• Sto przedstawień w opisach polskich autorów. Oprac. Z. Raszewski. Red. J. Degler (Wiedza o Kulturze, Wrocław 1993),
• J. Kott, „Nowy Jonasz” i inne szkice. Oprac. i red. J. Degler przy współpracy J. Timoszewicza i M. Zagańczyka (Wiedza o Kulturze, Wrocław 1994),
• Witkacy. Życie i twórczość. Materiały sesji poświęconej S.I. Witkiewiczowi z okazji 55 rocznicy śmierci. Red. J. Degler (Wiedza o Kulturze, Wrocław 1996),
• Wydział Lalkarski we Wrocławiu (1972–1997). Red. J. Degler i W. Hejno (Wrocław 1998),
• Teatr lalek a sztuka końca XX wieku. Materiały sesji naukowej, Wrocław 26–28 III 1998. Oprac. J. Degler, K. Sokulska (PWST im. L. Solskiego w Krakowie, Wydziały Zamiejscowe we Wrocławiu, Wrocław 1998),
• K. Puzyna, Witkacy. Oprac. i red. J. Degler (Errata, Warszawa 1999),
• T. Terlecki, Spotkania ze swoimi. Red. J. Degler (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999),
• A. Micińska, Istnienie Poszczególne: Stanisław Ignacy Witkiewicz. Oprac. J. Degler (Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003),
• Essere un uomo totale. Autori polacchi su Grotowski. L’ultimo decennio, a cura di J. Degler e G. Ziółkowski, edizione italiana a cura di M. Fabbri e R. Molinari (Titivillus Edizioni, Pisa 2005),
• T. Burzyński, Mój Grotowski. Wybór i oprac. J. Degler i G. Ziółkowski (Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, Wrocław 2006),
• Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium. Red. J. Degler, G. Ziółkowski (Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, Wrocław 2006),
• A. Obidniak, Pola energii. Wspomnienia i rozmowy. Dodatek: Listy Jerzego Grotowskiego do Aliny Obidniak. Wstęp J. Degler (Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2010),
• Witkacy: bliski czy daleki? Materiały międzynarodowej konferencji z okazji 70. rocznicy śmierci S.I. Witkiewicza. Red. J. Degler (Muzeum Pomorza Środkowego, Słupsk 2013),
• W. Herman, Filozof na scenie, czyli moja przygoda teatralna z Kierkegaardem. Wrocławska nostalgia. Wstęp J. A. Pokropski. Posłowie J. Degler (Atut, Wrocław 2015),
• S.I. Witkiewicz, 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta. Wstęp i opracowanie A. Micińska. Posłowie J. Degler (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2013),
• Witkacy 2014: co jeszcze jest do odkrycia? Materiały międzynarodowej konferencji naukowej z okazji 75. rocznicy śmierci Stanisława Ignacego Witkiewicza Słupsk, 17–20 września 2014. Red. J. Degler (Muzeum Pomorza Środkowego, Słupsk 2016),
• S.I. Witkiewicz, Nikotyna – Alkohol – Peyotl – Morfina – Eter + Appendix + Niemyte dusze. Opracowała A. Micińska. Posłowie J. Degler (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2016).

---

Oceń: Janusz Degler

---