Jerzy Kram

---

Życiorys

Jerzy Kram był uzdolnionym pasjonatem literatury i wielką postacią w dziedzinie edukacji. Był synem Edmunda i Olgi z domu Hirsz. Jego ojciec pracował w przemyśle węglowym, konkretne w sosnowieckiej kopalni „Renard”, co z pewnością miało wpływ na przyszłość jego syna.

W 1934 roku ukończył Gimnazjum Państwowego im. Stanisława Staszica w Sosnowcu, znajdujące się na ulicy Żeromskiego 3. Następnie podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim, które zakończył w 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej, uzyskując tytuł magistra filologii polskiej. Jego mentorem był znakomity polonista, profesor Julian Krzyżanowski.

W obliczu wybuchu wojny i klęski września 1939 roku, od listopada tego samego roku rozpoczął działalność w zakresie tajnego nauczania młodzieży szkół średnich. Pracował w podziemnym Uniwersytcie Warszawskim w sekcji polonistycznej, gdzie współpracował z wieloma wybitnymi osobistościami, w tym z Wacławem Borowym, Witoldem Doroszewskim oraz Jerzym Kreczmarem, Stanisławem Skorupką, Bogdanem Suchodolskim, i Zofią Szmydt. W jego mieszkaniu miały miejsce liczne zajęcia konspiracyjne.

Pasją Kram była kolekcjonowanie ekslibrisów. W trakcie okupacji wydał w Warszawie i Sosnowcu kilka niskonakładowych, konspiracyjnych publikacji dotyczących tej tematyki, a także projektował i edytował ekslibrisy. Przykłady jego pracy z lat 1941-1945, takie jak sygnowane grafiki, zachowały się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie oraz Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego.

W sierpniu 1944 roku, podczas powstania warszawskiego, pełnił obowiązki cywilnego komendanta Obrony Przeciwlotniczej Kraju (OPL), stacjonując w gmachu Prudential, przy placu Napoleona 8 (obecnie Plac Powstańców Warszawy). Po zakończeniu powstania został wywieziony do niemieckiego obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie do obozu rozdzielczego w Wesel w Niemczech. Po przekupieniu strażników, udało mu się uciec i powrócić do Sosnowca w czasach bombardowań.

Później został skierowany przez urząd pracy do kopalni rudy „Johanna” w Żychcicach nad Brynicą, w powiecie będzińskim, gdzie pracował jako robotnik. Wraz z zbliżaniem się frontu uciekł z kopalni i ukrywał się aż do stycznia 1945 roku, kiedy to Sosnowiec został wyzwolony.

1 lutego 1945 roku Kram objął posadę nauczyciela – polonisty i przez 36 lat pracował w różnych placówkach edukacyjnych na terenie Zagłębia, Śląska oraz w Warszawie. W latach 1951–1953 był założycielem i dyrektorem Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych w Katowicach, a także kierownikiem sekcji polonistycznej Centralnego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych przy Ministerstwie Oświaty w Warszawie. W latach 1953-1959 pełnił funkcję dyrektora Liceum Pedagogicznego w Katowicach, a w okresie 1960-1970 był wicedyrektorem Okręgowego Ośrodka Metodycznego w Katowicach. Ostatecznie, od 1971 roku, kierował Zakładem Humanistycznym w Instytucie Kształcenia Nauczycieli w Katowicach.

Po przejściu na emeryturę 1 czerwca 1981 roku, jeszcze przez 11 lat pracował jako nauczyciel kontraktowy w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Staszica w Sosnowcu, gdzie uczył języka polskiego.

W grudniu 1984 roku Kram stał się członkiem sosnowieckiego koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, które w 1990 roku przekształciło się w Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych.

Mieszkał w dzielnicy Pogoń, w kamienicy przy ulicy Bema 4. Po jego śmierci, został pochowany na Cmentarzu ewangelickim, który jest częścią Cmentarza Wielowyznaniowego w Sosnowcu, zlokalizowanego w dzielnicy Pogoń, przy ulicy Smutnej 6 (sektor A, miejsce 6).

Publikacje

Jerzy Kram, wpływowy autor, znany jest z szeregu publikacji, które miały istotny wkład w dziedzinie literatury i edukacji. Oto lista jego znaczących dzieł:

• „Dialog o grafice” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1942; maszynopis dostępny w ograniczonej liczbie 10 egzemplarzy ilustrowanych na specjalnym papierze; egzemplarz można znaleźć w archiwum Biblioteki Narodowej w Warszawie: Magazyn Książek – Cymelia konspiracyjne),
• „Henryk Gaczyński jako exlibrisista” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1942; maszynopis, ręcznie wykonane odbitki; egzemplarz w archiwum Biblioteki Narodowej w Warszawie: Magazyn Ikonografii),
• „Rudolf Mękicki exlibrisista lwowski” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1942; wydano 11 egzemplarzy numerowanych na prawach rękopisu; egzemplarz nr 6 pochodzi z archiwum Edwarda Chwalewika w Bibliotece Narodowej w Warszawie: Magazyn Rękopisów),
• „Dziesięć exlibrisów cynkowych” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1943; tekst i karta tytułowa w maszynopisie, ręcznie wykonane odbitki; 15 egzemplarzy numerowanych i podpisanych; egzemplarz dostępny w Bibliotece Narodowej w Warszawie: Magazyn Ikonografii),
• „Dziesięć exlibrisów w linorycie” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1943; maszynopis tekstu, ręcznie wykonane odbitki; jedynie 15 egzemplarzy numerowanych i podpisanych; egzemplarz w Bibliotece Narodowej w Warszawie: Magazyn Ikonografii),
• „Almanach ekslibrisu polskiego XX wieku” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1943; dostępny w archiwum Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego: Dział Sztuki, Rzemiosł Artystycznych i Kartografii),
• „Almanach ekslibrisu polskiego XX wieku. [Indeksy. T.] 2” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1943; egzemplarz w archiwum tej samej biblioteki),
• „Almanach exlibrisu polskiego XX wieku. 3” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1943; maszynopis przebitkowy; egzemplarz w archiwum Biblioteki Narodowej w Warszawie: Magazyn Mikroform),
• „Almanach exlibrisu polskiego XX wieku. 4” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1943; maszynopis przebitkowy; egzemplarz w archiwum Biblioteki Narodowej w Warszawie: Magazyn Mikroform),
• „Almanach exlibrisu polskiego XX wieku. 5, 6, 7” (wydanie konspiracyjne; Warszawa 1943; maszynopis przebitkowy; egzemplarze dostępne w archiwum Biblioteki Narodowej oraz Zakładzie Zbiorów Ikonograficznych),
• „Almanach exlibrisu polskiego XX wieku. Uzupełnienia i poprawki. 1” (wydanie konspiracyjne; Sosnowiec 1945; maszynopis przebitkowy; egzemplarz w Bibliotece Narodowej w Warszawie: Magazyn Mikroform),
• „Almanach exlibrisu polskiego XX wieku. Uzupełnienia i poprawki. 2” (wydanie konspiracyjne; Sosnowiec 1945; maszynopis przebitkowy; egzemplarz w Bibliotece Narodowej w Warszawie: Magazyn Mikroform),
• „Almanach exlibrisu polskiego XX wieku” (maszynopis na prawach rękopisu; Towarzystwo Miłośników Książki. Sekcja Miłośników Exlibrisu, Kraków 1948),
• „Czytanki śląskie. Dla klasy V i VI” (współredakcja; ilustracje Andrzeja Czeczota; Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1961),
• „Czytanki śląskie. Dla klasy VII i VIII” (współredakcja; ilustracje Andrzeja Czeczota; Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1961),
• „Bibliografia polonisty T. 1 1945-1959” (materiały dla nauczycieli; Okręgowy Ośrodek Metodyczny, Katowice 1963),
• „Bibliografia polonisty [T. 2] 1960-1962” (materiały dla nauczycieli; Okręgowy Ośrodek Metodyczny, Katowice 1963),
• „Ćwiczenia stylistyczne z języka polskiego” (Poetyka i stylistyka; Zaoczne Technikum Ekonomiczne im. Ludwika Krzywickiego w Chorzowie, Chorzów 1964),
• „Nauczanie ortografii i interpunkcji w szkole średniej” (Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1967; kilka kolejnych wydań do 1992 roku),
• „Ćwiczenia z poetyki w klasach licealnych” (Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1968),
• „Praca w grupie humanistycznej. Próby i propozycje” (seria: „Zajęcia fakultatywne”; Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1970),
• „Bibliografia dla uczestników zajęć fakultatywnych w grupie humanistycznej” (maszynopis; Okręgowy Ośrodek Metodyczny w Katowicach, Katowice 1972; seria: „Okręgowy Ośrodek Metodyczny w Katowicach nr 85”),
• „Problemy dydaktyczne i metodyczne polonistyki szkolnej. Bibliografia dla nauczycieli 1945-1972” (Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych, Katowice 1973),
• „Gawędy o żywym słowie” (Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1976),
• „Rozmowy o poezji współczesnej” (Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1977),
• „Ćwiczenia z języka polskiego. Cz. 2, Gramatyka na co dzień” (centrum Wydawnictwa Edukacyjnego w Chorzowie, Chorzów 1978),
• „Z teorii i praktyki dydaktycznej języka polskiego. T. 2” (redakcja wspólnie z Edwardem Polańskim; Uniwersytet Śląski, Katowice 1978),
• „Praca polonisty w klasie humanistycznej i grupie fakultatywnej” (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979),
• „Zarys kultury żywego słowa” (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1981, wznowienia w latach 1988 i 1995),
• „Z teorii i praktyki dydaktycznej języka polskiego. [T.6]” (redakcja wspólnie z Edwardem Polańskim; Uniwersytet Śląski, Katowice 1986).

Odznaczenia i wyróżnienia

Jerzy Kram zdobył liczne nagrody i wyróżnienia w ciągu swojego życia, które dokumentują jego wkład w rozwój regionu oraz działania w dziedzinie edukacji.

• 1955 - Medal X lecia PRL,
• 1967 – Odznaka „Zasłużonemu w rozwoju województwa katowickiego”,
• 1969 – Złoty Krzyż Zasługi,
• 1973 – Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• 1973 – Złota Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego,
• 1975 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1985 – Odznaka „Za Tajne Nauczanie TON 1939-1945”,
• 1989 – Wielka Odznaka „Zasłużonemu w rozwoju województwa katowickiego”,
• 1997 – Odznaka „Zasłużony dla Miasta Sosnowca”.

---

Oceń: Jerzy Kram

---