Sala Kirschner

---

Życiorys

Sala Gancarz przyszła na świat w Sosnowcu, gdzie była najmłodszym dzieckiem w rodzinie, która wychowywała jedenaścioro dzieci. Jej ojciec pracował jako nauczyciel hebrajskiego. Życie Salę znacząco zmieniło, gdy jej starsza siostra Raizel została wezwana do stawienia się na stacji kolejowej, co oznaczało wyjazd do obozu. Sala, mając zaledwie 16 lat, postanowiła zgłosić się na jej miejsce i w ten sposób w 1940 roku znalazła się w obozie pracy przymusowej Organizacji Schmelta.

W trakcie pięciu lat trwającej wojny, Sala stała się więźniarką aż siedmiu obozów, w tym m.in. Schatzlar. Jej podróż po tych miejscach rozpoczęła się od obozu w Geppersdorfie, który był filią KL Gross Rosen. Oboźnicy mężczyźni zajmowali się budową odcinka autostrady, podczas gdy kobiety, w tym Kirschner, obierały ziemniaki oraz wszywały swastyki w mundury niemieckie. W pierwszych latach swojego pobytu w obozie, Sala miała możliwość wysyłania oraz odbierania listów, a przez pewien czas otrzymywała także niewielkie wynagrodzenie za swoją pracę.

Po zakończeniu wojny, w trakcie nabożeństwa obchodzonego podczas święta Rosz ha-Szana, Sala została dostrzeżona przez swojego przyszłego męża na babińcu. Razem postanowili wyjechać do Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkali w Monsey w Nowym Jorku i wspólnie wychowali trójkę dzieci. Sala Kirschner zmarła 7 marca 2018 roku w wieku 94 lat, w Manhattan, w domu swojej córki Ann. Przyczyną jej śmierci była zastoinowa niewydolność serca.

Listy

Wstrząsająca historia Sali Kirschner w hitlerowskich obozach pracy, której tożsamość i emocje były skrywane w niepozornych listach, odsłania trudne realia tego okresu. Lista, którą prowadziła, była w rzeczywistości oparciem, które trzymało ją przy nadziei, że ponownie spotka się z rodziną, gdyż była przekonana, że mogą nigdy więcej się nie zobaczyć.

W momentach, gdy czuła się osamotniona, Sala miała zwyczaj wyciągania tych listów i czytania ich nieustannie. To dawało jej poczucie bliskości i łączyło z jej bliskimi. W jednym z wywiadów dla „The New York Timesa” z 2005 roku wyznała: „Czułam, że listy były moim jedynym połączeniem z życiem, które mogłam stracić”.

Tuż przed ryzykowną operacją kardiochirurgiczną w 1991 roku, postanowiła przekazać swojej córce Ann specjalny, poobijany czerwony karton, który wcześniej był częścią gry dla dzieci. W jego wnętrzu kryła się niezwykle cenną kolekcja, składająca się z około 350 listów, pocztówek oraz zdjęć od rodziny i przyjaciół, które starannie chroniła przed nazistowskimi strażnikami. Te pożółkłe, postrzępione kartki, zapisane w języku jidysz, polskim i niemieckim, często ozdobione znaczkami z wizerunkiem Hitlera oraz zaznaczone literami „Z”, co jednoznacznie wskazywało na ich cenzurę.

Listy nie tylko dokumentowały jej przeżycia, ale także ukazywały codzienne życie Żydów przed II wojną światową oraz w jej trakcie w Sosnowcu, gdzie Żydzi zostali uwięzieni w getcie, zanim znaczna ich część – 35 000 osób – została deportowana do KL Auschwitz. David S. Ferriero, renomowany amerykański archiwista, podkreśla, że ich znaczenie tkwi w liczbie oraz w tym, co ujawniają na temat rzeczywistości obozów, w których przyszło im żyć.

W 2006 roku listy oraz pamiętnik Salę Kirschner były prezentowane w Bibliotece Publicznej w Nowym Jorku, przyciągając uwagę wielu osób. Całość stała się także inspiracją dla książki Ann Kirschner pt. Sala’s Gift: My Mother’s Holocaust Story, wydanej tego samego roku. Ann, jako profesorka na Uniwersytecie w Nowym Jorku, poczyniła wielki wysiłek, by przekazać historię matki, która była tłumaczona na siedem języków. W rezultacie listy stały się także podstawą sztuki Arlene Hutton pod tytułem Listy do Sali, która była wystawiana w szkołach oraz regionalnych teatrach, dalszym razem przyczyniając się do rozpowszechniania tej poruszającej historii.

Wystawa

Wystawa zatytułowana „Listy do Sali: Życie młodej kobiety w nazistowskich obozach pracy” jest przedsięwzięciem, które zostało pierwotnie zrealizowane przez Nowojorską Bibliotekę Publiczną. Polska wersja tej wystawy została stworzona przezŻydowskie Muzeum Galicja w Krakowie.

Wystawa miała swoją premierę w maju 2023 roku w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Cypriana Kamila Norwida w Świdnicy. Następnie projekcja ta zyskała mobilny charakter, a jej dalsze ekspozycje odbywają się w Dolnym Śląsku, gdzie będzie prezentowana aż do roku 2025.

Koordynatorem całego przedsięwzięcia jest Świdnicki Portal Historyczny, który odpowiedzialny jest za organizację i propagowanie wystawy w regionie.

---

Oceń: Sala Kirschner

---