Władysław Szpilman


Władysław Szpilman, znany również pod pseudonimem "Al Legro", był niezwykłą postacią na polskiej scenie muzycznej. Urodził się 5 grudnia 1911 roku w Sosnowcu, a swoje życie zakończył 6 lipca 2000 roku w Warszawie.

Był kompozytorem, pianistą oraz aranżerem, a jego twórczość miała olbrzymi wpływ na rozwój muzyki w Polsce. Szpilman, którego korzenie sięgają żydowskiego pochodzenia, w sposób szczególny łączył różnorodne style muzyczne, co czyniło jego dzieła unikalnymi i niepowtarzalnymi.

Życiorys

Przed II wojną światową

Władysław Szpilman przyszedł na świat w Sosnowcu, przy ulicy Targowej 18, jako najstarszy syn Samuela (Szmula) Szpilmana i Edwardy (Estery) z domu Rappaport. W jego rodzinie znalazł się również brat Henryk oraz dwie siostry, Regina i Halina. Swoją edukację muzyczną rozpoczął w Konserwatorium im. Fryderyka Chopina w Warszawie, gdzie pobierał nauki od Józefa Śmidowicza oraz Aleksandra Michałowskiego. W 1931 roku stypendium umożliwiło mu studiowanie w Akademii Sztuk w Berlinie, gdzie miał zaszczyt uczyć się pod okiem Artura Schnabla, Leonida Kreutzera, specjalizując się w fortepianie, oraz Franza Schrekera, który uczył go kompozycji. To właśnie tam stworzył swoje pierwsze błyskotliwe utwory symfoniczne oraz suitę fortepianową noszącą tytuł Życie maszyn.

W miarę nasilających się niepokojów związanych z narodowym socjalizmem w Niemczech, w 1933 roku postanowił powrócić do Polski. Dwa lata później nawiązał współpracę z Bronisławem Gimplem, amerykańskim skrzypkiem polskiego rodowodu. W 1935 roku stał się etatowym pianistą Polskiego Radia. Wiele utworów z tego okresu, takich jak Kiedy kochasz się w dziewczynie, Nie ma szczęścia bez miłości oraz Straciłam twe serce, zyskało dużą popularność, a Szpilman wzbogacił także polski kinematografię, komponując muzykę do filmów Wrzos (1937) oraz Dr Murek (1939).

II wojna światowa

W trudnych czasach II wojny światowej, 23 września 1939 roku Szpilman zagrał wyjątkowy koncert utworów Chopina podczas obrony Warszawy. W trakcie jego występu, alarmy lotnicze i bombardowania ze strony Luftwaffe przerwały transmisję Polskiego Radia. Sześć lat później pierwszy sygnał stacji z Warszawy / Raszyna rozpoczął się właśnie od tych samych kompozycji.

W 1940 roku rodzina Szpilmanów została zmuszona do zamieszkania w getcie utworzonym przez Niemców. W tym czasie artysta zarabiał na życie grając w kawiarniach, tak jak w Cafe Capri prowadzonej przez Belę Gelbard, oraz w salkach koncertowych, będąc solistą Orkiestry Symfonicznej Simona Pullmanna. Skomponował wiele piosenek, w tym znane utwory z tekstem Władysława Szlengla, takie jak Casanova oraz Jej pierwszy bal, które były wykonywane przez Wiery Gran. Niestety, w dniu wielkiej akcji deportacyjnej w sierpniu 1942 roku stracił całą swoją rodzinę, ratując się ucieczką dzięki pomocy żydowskiego policjanta.

Później przetrwał w niewoli, pracując jako robotnik budowlany, aż do momentu, gdy w 1943 roku udało mu się uciec na tzw. aryjską stronę. Tam ukrywał się u Czesława Lewickiego oraz Andrzeja i Janiny Boguckich, a także u Heleny Lewickiej, korzystając z pomocy materialnej Eugenii Umińskiej, Witolda Lutosławskiego, Edmunda Rudnickiego, Piotra Perkowskiego oraz Ireny Sendlerowej, a także dzięki wsparciu organizacji „Żegota”. Po zakończeniu powstania warszawskiego ukrywał się w zniszczonym domu w alei Niepodległości, a jego życie uratował kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld, który ofiarował mu pomoc i żywność.

W 1950 roku Szpilman miał już okazję poznać tożsamość niemieckiego oficera, pomimo tego, nie zdołał oswobodzić go z sowieckiej niewoli. Hosenfeld zmarł w obozie karnym pod Stalingradem w 1952 roku. Posthumownie, w 2007 roku, prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2009 roku tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata nadano mu przez instytut Jad Waszem.

Po wojnie

Po zakończeniu II wojny światowej Szpilman powrócił do Polskiego Radia, gdzie początkowo sprawował funkcję zastępcy dyrektora działu muzycznego. Jego koncerty solo cieszyły się dużym zainteresowaniem, a w jego repertuarze znalazły się m.in. Wariacje Rachmaninowa na temat Paganiniego oraz koncerty fortepianowe J. Brahmsa przy akompaniamencie dyrygentów, takich jak Witold Rowicki czy Jan Krenz. Szpilman miał także przyjemność występować z Bronisławem Gimplem oraz sporadycznie z Henrykiem Szeryngiem, Idą Händel, Tadeuszem Wrońskim oraz Romanem Totenbergiem.

Artysta skomponował ponad 500 popularnych piosenek, w tym Trzej przyjaciele z boiska oraz W małym kinie. Wśród jego twórczości filmowej znalazł się też utwór do filmu Zadzwońcie do mojej żony (1957) oraz piosenki i słuchowiska radiowe, a także musicale, takie jak Ciotka Karola i Czerwony Kapturek. Komponował także utwory symfoniczne, z których wiele zostało wydanych w USA przez wydawnictwo Boosey & Hawkes.

W 1947 roku stworzył sygnał do Polskiej Kroniki Filmowej, a w 1956 roku, korzystając z odwilży politycznej, reaktywował ZAiK, przekształcając go na ZAKR (Związek Polskich Autorów i Kompozytorów) i piastując funkcję prezesa do 1961 roku. W tym samym roku zrealizował Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie, a od 1945 do 1963 roku był szefem działu muzyki rozrywkowej Polskiego Radia. W 1963 roku powołał do życia Kwintet Warszawski, z którym występował aż do 1986 roku, dając więcej niż 2000 koncertów na całym świecie, z wyjątkiem Polski.

Władysław Szpilman otrzymał szereg odznaczeń, w tym Złoty Krzyż Zasługi (1950), Krzyż Kawalerski (1954) oraz Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1999). Artysta spoczął na cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze A3 tuje-3-14.

Życie prywatne

W 1950 roku Władysław Szpilman zawarł związek małżeński z Haliną Grzecznarowską, która była studentką medycyny. Jej ojcem był Józef Grzecznarowski, znany działacz socjalistyczny, który pełnił rolę posła na Sejm oraz piastował funkcję prezydenta Radomia. Para doczekała się dwóch synów: Andrzeja oraz Krzysztofa.

Warto dodać, że Władysław miał kuzyna, kompozytora i pianistę Leona Szpilmana, który również znacząco wpłynął na polską kulturę muzyczną.

Kontrowersje

W książce zatytułowanej Oskarżona: Wiera Gran, autorka Agata Tuszyńska odnosi się do kontrowersyjnej relacji Wiery Gran. Wspomina, jakoby Władysław Szpilman był członkiem Żydowskiej Służby Porządkowej w warszawskim getcie i miał uczestniczyć w dużej akcji deportacyjnej latem 1942 roku. Uwagę warto zwrócić na fakt, że Wiera Gran znała Szpilmana przed wybuchem II wojny światowej, a oboje występowali wspólnie w kawiarni Sztuka w getcie.

Po opublikowaniu książki, wdowa po Władysławie Szpilmanie oraz jego syn zdecydowali się na kroki prawne przeciwko autorce oraz wydawcy, którym było Wydawnictwo Literackie. W lutym 2016 roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok, który był niekorzystny dla rodziny Szpilmanów, przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia przez sąd niższej instancji.

W dniu 29 lipca 2016 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie częściowo uwzględnił pozew, stwierdzając, że ‘‘przytaczanie w książce słów schorowanej staruszki, które uderzają w światowej klasy kompozytora, nie może być przyjmowane przez autorkę i wydawcę bezkrytycznie’’. Sąd orzekł, że jeśli książka zostanie wznowiona, fragmenty o rzekomej współpracy Szpilmana z Niemcami powinny zostać usunięte. Dodatkowo nakazano Agacie Tuszyńskiej przeproszenie Haliny Grzecznarowskiej-Szpilman oraz Andrzeja Szpilmana za naruszenie ich prawa do zachowania pamięci o zmarłym jako o dobrym człowieku.

Upamiętnienie

Władysław Szpilman, znany kompozytor i pianista, został uhonorowany w różnorodny sposób poprzez różne inicjatywy upamiętniające jego wkład w kulturę. Poniżej przedstawiamy najważniejsze wydarzenia związane z jego upamiętnieniem:

  • 25 września 2011 roku jego imię nadano studio koncertowemu, które znajduje się na parterze gmachu Polskiego Radia przy al. Niepodległości 77/85,
  • 4 grudnia 2011 roku na fasadzie budynku przy al. Niepodległości 223 odsłonięto tablicę w językach polskim i angielskim, dedykowaną kompozytorowi. W uroczystości wzięli udział bliscy Szpilmana, w tym jego syn Andrzej oraz córka Wilma Hosenfeld, a także Jorinde Hosenfeld-Krejci,
  • Rada Miejska w Sosnowcu, uchwałą z 24 listopada 2016, postanowiła nazwać rondo u zbiegu ulic Marszałka Józefa Piłsudskiego, Jana Sobieskiego i Jana Kilińskiego imieniem Władysława Szpilmana,
  • 14 marca 2024 roku Rada miasta stołecznego Warszawy postanowiła nadać jednej z ulic w dzielnicy Mokotów nazwę ul. Władysława Szpilmana.

Te wydarzenia pokazują, jak ważna postać był Szpilman w polskiej kulturze oraz jak trwają jego dziedzictwo i pamięć o nim. Jego życie i twórczość są nadal inspiracją dla kolejnych pokoleń.

Wybrane utwory

W twórczości Władysława Szpilmana znajdziemy wiele znanych utworów, które zapisały się w historii polskiej muzyki. Oto niektóre z nich:

  • Do widzenia Teddy (sł. Jan Gałkowski i Bogusław Choiński, wyk. Ludmiła Jakubczak),
  • Przyjdzie na to czas (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Violetta Villas),
  • Sto lat (sł. Helena Kołaczkowska, wyk. Andrzej Bogucki),
  • Tych lat nie odda nikt (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Irena Santor),
  • Nocami i dniami (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Irena Santor),
  • Kokosy, kokosy (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Violetta Villas),
  • Jutro będzie dobry dzień (sł. Edward Fiszer, wyk. Helena Majdaniec),
  • Deszcz (sł. Konstanty Ildefons Gałczyński, wyk. Rena Rolska),
  • Cicha noc (sł. Roman Sadowski, wyk. Janina Godlewska),
  • Ja jestem twoja (sł. Tadeusz Kubiak, wyk. Irena Santor),
  • Skończona gra (sł. Tadeusz Kubiak, wyk. Joanna Rawik),
  • Trzej przyjaciele z boiska (sł. Artur Międzyrzecki, wyk. Chór Czejanda),
  • Do roboty (sł. Stanisław Ryszard Dobrowolski, wyk. chór Polskiego Radia w Krakowie),
  • Nie wierzę piosence (sł. Bronisław Brok, wyk. Hanna Skarżanka),
  • Zakochani (sł. Bronisław Brok, wyk. Sława Przybylska),
  • Naucz mnie tańczyć (sł. Ludwik Starski, wyk. Chór Czejanda),
  • Pik, pik, pik (sł. Bronisław Brok, wyk. Marta Mirska),
  • W małym kinie (sł. Ludwik Starski, wyk. Mieczysław Fogg),
  • Nie ma szczęścia bez miłości (sł. Henryk Herold Szpilman, wyk. Hanna Brzezińska),
  • I tylko mi żal (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Jerzy Połomski),
  • Kiedy kochasz się w dziewczynie (sł. Emanuel Szlechter, wyk. Mieczysław Fogg),
  • Walczyk murarski (sł. Kazimierz Wajda, wyk. Andrzej Bogucki),
  • Piosenka mariensztacka (sł. Artur Międzyrzecki, Tadeusz Kubiak, wyk. Chór Czejanda),
  • Piosenka o przyjaźni (sł. Tadeusz Kubiak, wyk. Chór Czejanda),
  • Zmartwienie maszynisty (sł. Henryk Gaworski, wyk. Chór Czejanda),
  • Pójdę na stare miasto (sł. Edward Fiszer, wyk. Jadwiga Prolińska),
  • Parę butów mam (sł. Jerzy Wasowski, wyk. Jerzy Wasowski),
  • Literki (sł. Władysław Broniewski, wyk. Halina Mickiewiczówna),
  • Lata ptaszek (sł. Jan Brzechwa, wyk. Andrzej Bogucki),
  • Rada puchaczy (sł. Jan Brzechwa, wyk. Andrzej Bogucki),
  • Elegia jesienna (sł. Jan Brzechwa, wyk. Irena Santor),
  • Mróz (sł. Julian Tuwim, wyk. Halina Mickiewiczówna),
  • Ojra ech (sł. Roman Sadowski, wyk. Chór Czejanda),
  • Tak mało cię znam (sł. Jerzy Jurandot, wyk. Sława Przybylska),
  • Autobus czerwony (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Andrzej Bogucki).

Wybrane kompozycje z zakresu muzyki poważnej

Władysław Szpilman to postać, która pozostawiła znaczący ślad w świecie muzyki, a jego kompozycje z zakresu muzyki poważnej są na to doskonałym dowodem. Oto wybrane utwory, które zasługują na szczególną uwagę:

  • 3 Małe Suitki na Rzecz Ludzi (stworzone na podstawie własnych piosenek dziecięcych) na fortepian, które zostały prawykonane przez Ewę Kupiec w Konzerthaus w Berlinie,
  • Baletowa scena, która miała swoje prawykonanie w Filharmonii Narodowej w Warszawie, z Orkiestrą Filharmonii Narodowej pod batutą Antoni Wita,
  • Concertino, który wzbudził zachwyt podczas prawykonania w Los Angeles, z fortepianem Arturo Abbadi i Los Angeles Symphony pod dyrekcją Noreen Green,
  • Wprowadzenie do filmu, które zostało zaprezentowane przez Symfoniczne Orkiestrę des Berliner Rundfunks w Konzerthaus w Berlinie, prowadzone przez Andreja Boreyko,
  • Mała uwertura na orkiestrę symfoniczną, prawykonana przez Orkiestrę Filharmonii Łódzkiej w Łodzi, pod batutą Andrzeja Markowskiego,
  • Walca w stylu dawnym, który również miał miejsce w Filharmonii Narodowej w Warszawie, z Orkiestrą Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Antoniego Wita,
  • Życie maszyn, suita na fortepian, która miała swój debiut w interpretacji Guentera Herzfelda, w Filharmonii Berlińskiej,
  • Parafraza na temat oryginalny, do której wykonania doszło w Konzerthaus Berlin z Symfoniczną Orkiestrą des Berliner Rundfunks, dyrygował Andrej Boreyko.

Te kompozycje są tylko wycinkiem twórczości Władysława Szpilmana, który w swoim dorobku artystycznym zyskał wielu wielbicieli i uznanie w międzynarodowym środowisku muzycznym.

CD

W twórczości Władysława Szpilmana znajduje się wiele znakomitych nagrań, które ukochani kompozytorzy i wykonawcy stworzyli starannie z myślą o miłośnikach muzyki klasycznej. Poniżej przedstawiamy niektóre z nich:

  • „F. Chopin – Dzieła wszystkie” – Wydanie Narodowe – F. Chopin – Trio fortepianowe, Introdukcja i Polonaise – W. Szpilman, T. Wronski, A. Ciechanski, H. Kowalska, Muza Warszawa 1958, Polskie Radio 2005,
  • „J. Zarębski – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1964,
  • „R. Schumann, D. Szostakowicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1965,
  • „A. Dvorak – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1970,
  • „Grażyna Bacewicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1974,
  • „J. Brahms – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1976,
  • „W. Szpilman – Piosenki” Polskie Nagrania, Warszawa 1988,
  • „Wladyslaw Szpilman – Ein musikalisches Portrait” Werke von Szpilman, Rachmaninov und Chopin, Alinamusic Hamburg 1998,
  • Władysław Szpilman – Portret [5 CD Box-Set] Polskie Radio Warszawa 2000,
  • Wladyslaw Szpilman. The Original Recordings of the Pianist. SONY Classical 2002,
  • The Pianist [Soundtrack] SONY BMG 2002,
  • Songs of Wladyslaw Szpilman – sings Wendy Lands, Universal Music USA 2003,
  • Wladyslaw Szpilman – Works For Piano & Orchestra. SONY Classical 2004,
  • Władysław Szpilman – Legendary Recordings [3 CD Box-Set] (Bacewicz, Prokofieff, Beethoven, Grieg, Chopin, Zarębski i in.) SONY Classical 2005,
  • Piosenki Władysława Szpilmana Songbook – Wendy Lands, Polskie Radio 2017,
  • Dedykacja – płyta zawierająca nagranie suity fortepianowej Życie maszyn, Requiem Records, 2018.

Pianista

W 1946 roku na rynku wydawniczym zadebiutowała książka Władysława Szpilmana pod tytułem Śmierć miasta. Opracowaniem zajął się Jerzy Waldorff. Publikacja ta została objęta cenzurą i dostępna była w ograniczonej ilości egzemplarzy, ponieważ przedstawiała wydarzenia, które nie zgadzały się z oficjalnymi narracjami. W książce poruszone zostały wątki takie jak rola polskich szmalcowników, przedstawienie Austriaka jako „dobrego wroga”, który wspierał Szpilmana, a także udział jednostek ukraińskich i litewskich w masakrach warszawskiego getta.

dopiero po ponad pięćdziesięciu latach, w 1998 roku, światło dzienne ujrzała poprawiona i uzupełniona edycja tejże książki, wydana przez niemieckie wydawnictwo Ullstein pod nowym tytułem Pianista, w której postać Hosenfelda została przedstawiona jako Niemiec.

W roku 1950 na bazie wspomnień Władysława Szpilmana zrealizowano film Miasto nieujarzmione (znany również jako Robinson warszawski). Jednakże film znacząco odbiegał od oryginalnego pierwowzoru.

W 1998 roku, syn Władysława Szpilmana, Andrzej, przyczynił się do wydania książki w Niemczech oraz Anglii. Publikacje te ukazały się pod tytułami Das wunderbare Überleben i The Pianist. Książka ta zyskała ogromne uznanie, co potwierdzają opinie wielu gazet w Wielkiej Brytanii oraz USA, które ogłosiły ją najlepszym tytułem roku 1999. W 2002 roku francuskie pismo literackie „Lire” nadało jej tytuł najlepszej książki roku, a także otrzymała nagrodę czytelników czasopisma „Elle”. Książka zachwyciła czytelników, utrzymując się na szczycie bestsellerów w mnogich krajach, w tym przez około 80 tygodni w Polsce w latach 2000–2003, a także trzykrotnie zdobywając tytuł książki roku w rankingu „Rzeczpospolitej”. Do roku 2020 dzieło to przetłumaczono na blisko czterdzieści języków.

Na podstawie książki w 2002 roku powstał film Pianista, w reżyserii Romana Polańskiego, w głównej roli z Adrienem Brodym. Produkcja ta zdobyła szereg prestiżowych nagród, w tym Złotą Palmę na Festiwalu Filmowym w Cannes w 2002 roku oraz trzy Oscary w 2003 roku w USA.

Przypisy

  1. Uchwała nr 488/XXXVII/2016 Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 24.11.2016 r. w sprawie nadania imienia Władysława Szpilmana dla skrzyżowania typu rondo u zbiegu ulic: Marszałka Józefa Piłsudskiego, Jana III Sobieskiego i Jana Kilińskiego w granicach Miasta Sosnowca, www.bip.um.sosnowiec.pl [dostęp 22.07.2024 r.]
  2. Katarzyna Dzierzbicka: Szpilman: dwa lata w ukryciu. [w:] Miejsca z historią [on-line]. www.polska1918-89.pl. s. 62-63. [dostęp 09.06.2024 r.]
  3. Rada m.st.R. Warszawy, Uchwała w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy [online], bip.warszawa.pl [dostęp 15.03.2024 r.]
  4. Agata Tuszyńska: Oskarżona: Wiera Gran. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013, s. 122. ISBN 978-83-08-04505-3.
  5. Agata Tuszyńska: Oskarżona: Wiera Gran. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013, s. 94, 111. ISBN 978-83-08-04505-3.
  6. Władysław Szpilman i Michalina Konieczna patronami rond w Sosnowcu. sosnowiec.wyborcza.pl, 21.11.2016 r. [dostęp 13.03.2017 r.]
  7. Patryk Słowik. Sprawa Szpilmana potwierdza, że cytowanie nie zwalnia z odpowiedzialności. „Dziennik Gazeta Prawna”, s. B5, 11.02.2016 r.
  8. Patryk P. Słowik, Autor książki nie schowa się za cytatem, „Dziennik Gazeta Prawna”, 01.08.2016 r.
  9. a b Piotr Machajski, Mariusz Jałoszewski. Agata Tuszyńska musi przeprosić za Wierę Gran. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 30–31.07.2016 r.
  10. Zmarła Halina Szpilman. tvn24.pl, 04.05.2020 r. [dostęp 05.05.2020 r.]
  11. Daniel Bellamy: Belongings of Holocaust survivor Wladyslaw Szpilman, real-life hero of 'The Pianist', up for auction. euronews.com, 19.09.2020 r. [dostęp 28.12.2022 r.]
  12. Ostrowiecki” Szpilman został Honorowym Obywatelem Miasta. echodnia.eu [dostęp 14.03.2020 r.]
  13. Thomas Vogel: Wilm Hosenfeld – niezwykłe niemieckie życie, [w:] Wilm Hosenfeld: „Staram się ratować każdego”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2007, s. 129, 132. ISBN 978-83-7399-277-1.
  14. Henryk Comte: Zwierzenia adiutanta. W Belwederze i na Zamku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975, s. 217.
  15. Tadeusz Sobieraj: Orły Niepodległości. Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie w setną rocznicę jego powstania (1912–2012). Ząbki: Apostolicum, 2012, s. 100. ISBN 978-83-7031-808-6.
  16. Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270.
  17. Polskie Radio: Otwarto nowe studio koncertowe imienia Władysława Szpilmana (galeria). [w:] Jedynka. Polskie Radio [on-line]. polskieradio.pl, 25.09.2009 r. [dostęp 27.09.2014 r.]
  18. Tablica przypomni ocalenie Szpilmana. [dostęp 06.12.2011 r.]

Oceń: Władysław Szpilman

Średnia ocena:4.49 Liczba ocen:23