Zbigniew Białas

---

Życiorys

Zbigniew Białas to wyjątkowa postać, która swoją edukację rozpoczęła w II Liceum Ogólnokształcącym im. Włodzimierza Majakowskiego w Zawierciu, obecnie znanym jako im. Heleny Malczewskiej. Kontynuował naukę, uzyskując dyplom z filologii angielskiej na Uniwersytecie Śląskim. W okresie od grudnia 1984 do czerwca 1985 pełnił służbę w jednostkach ONZ na Bliskim Wschodzie, uczestnicząc w Misji Obserwacyjnej Sił Narodów Zjednoczonych ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Golan (UNDOF – United Nations Disengagement Observer Force). W uznaniu jego działań, został odznaczony medalem In the Service of Peace przez Sekretarza Generalnego ONZ.

Działalność naukowa

W roku 1993 obronił pracę doktorską w zakresie nauk humanistycznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Habilitację uzyskał na Uniwersytecie w Essen w Niemczech, gdzie w latach 1995–1997 był stypendystą Fundacji Alexandra von Humboldta. Jego rozprawa habilitacyjna, zatytułowana „Mapping Wild Gardens”, podobnie jak doktorat, została opublikowana w Niemczech, a w 1997 roku zdobyła nagrodę Sparkasse Essen jako Najlepsza Rozprawa Habilitacyjna w zakresie nauk humanistycznych tej uczelni. Dodatkowo, w 2001 roku spędził czas w Stanach Zjednoczonych na Creighton University jako stypendysta Programu Fulbrighta, gdzie pracował nad monografią „The Body Wall”. W roku 2007, Prezydent RP Lech Kaczyński nadał mu tytuł profesora nauk humanistycznych.

Białas jest również pracownikiem naukowym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, a w latach 1998–2001 pełnił naszprodziekana ds. Nauki Wydziału Filologicznego. W latach 2004–2019 kierował Zakładem Literatur Podróżniczych i Studiów Postkolonialnych w Instytucie Kultur i Literatur Anglojęzycznych, a od 2016 do 2019 roku był Dyrektorem tegoż Instytutu. Jego badania koncentrują się na teorii i historii literatury oraz kultury, a także teorii literatury postkolonialnej.

W ciągu swojej kariery wygłosił wiele wykładów gościnnych na prestiżowych uczelniach w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanadzie oraz w krajach europejskich jak Niemcy, Szwecja, Finlandia, Dania, Włochy, Grecja, Turcja i Maroko. Ma na koncie także promotorstwo dwudziestu dwóch obronionych prac doktorskich, a we wrześniu 2023 roku Senat Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach przyznał mu złotą odznakę „Zasłużony dla Uniwersytetu Śląskiego”.

Na szczególną uwagę zasługuje również fakt, że 23 października 2018 r. pełnił funkcję laudatora podczas nadania tytułu doktora honoris causa nobliście Johnowi Maxwellowi Coetzee przez Uniwersytet Śląski w Katowicach, a w marcu 2023 r. wystąpił jako recenzent przy przyznawaniu tytułu doktora honoris causa Orhanowi Pamukowi przez Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Działalność literacka

Białas osiągnął uznanie w środowisku literackim dzięki powieści „Korzeniec”, która zdobyła w 2011 roku Śląski Wawrzyn Literacki – nagrodę przyznawaną przez Bibliotekę Śląską w Katowicach oraz Zagłębiowską Nagrodę „Humanitas”. Powieść została uhonorowana także Specjalną Nagrodą Artystyczną Miasta Sosnowca, a w plebiscytach organizowanych przez wortal literacki granice.pl otrzymała tytuły „Najlepszej Książki Roku 2011” oraz „Najlepszej Książki na Jesień” w kategorii „proza polska”. Dodatkowo, książka została nominowana do Nagrody Literackiej Srebrny Kałamarz 2011, przyznawanej przez Fundację im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, a także jako jedyny utwór beletrystyczny ubiegała się o nagrodę „Historia zebrana” (edycja 2011) w konkursie organizowanym przez wortal historyczny histmag.org.

„Korzeniec” jest pierwszą częścią „trylogii sosnowieckiej”. Kontynuację stanowi powieść „Puder i pył”, wydana w 2013 roku, a trzeci tom tego cyklu nosi tytuł „Tal” i ukazał się w 2015 roku. W roku 2011 Program 2 Polskiego Radia wyemitował dziesięć fragmentów „Korzeńca” w interpretacji Mariana Opani, natomiast w 2013 roku dziesięć fragmentów „Pudru i pyłu” w interpretacji Grzegorza Damięckiego.

Wersja teatralna „Korzeńca” powstała dzięki Teatrowi Zagłębia w Sosnowcu, gdzie prapremiera miała miejsce 26 maja 2012 roku. W reżyserii i scenografii Remigiusza Brzyka, adaptacją i dramaturgią zajmował się Tomasz Śpiewak, a muzykę skomponował Jacek Grudzień. Wersję telewizyjną dla Teatru Telewizji zrealizowali Remigiusz Brzyk oraz Marcin Koszałka, a spektakl emitowany był 1 kwietnia 2014 roku.

Działalność publiczna

Białas jest członkiem Rady Programowej Teatru Śląskiego w Katowicach. W latach 2013–2018 pełnił rolę autora i gospodarza cyklicznych debat odbywających się na Scenie Kameralnej Teatru Śląskiego. Debaty, zatytułowane „Puder i pył”, poruszały kwestie tożsamości lokalnej oraz ważnych zjawisk społecznych i kulturowych.

Działalność translatorska

W ciągu swojej kariery współpracował z czasopismem „Literatura na Świecie”, Wydawnictwem Literackim, Polskim Wydawnictwem Muzycznym, „Książnicą”, KAW oraz Wydawnictwem „Śląsk”. Tłumaczył współczesną prozę i poezję amerykańską (Bernard Malamud, Irwin Shaw, Stephen Tapscott, John Jakes), a także brytyjską oraz nigeryjską (Wole Soyinka), co świadczy o jego wszechstronności w zakresie literatury.Solidne przygotowanie oraz umiejętności translatorskie sprawiają, że Białas jest cenionym biografem w dziedzinie literatury.

Publikacje

Książki naukowe

Oto niektóre z najważniejszych dzieł literackich Zbigniewa Białasa w obszarze naukowym, które dają wgląd w jego różnorodne badania:

• Post-Tribal Ethos in Contemporary Anglophone African Literature: A Study in Detribalisation. Essen: Verlag Die Blaue Eule, 1993; ISBN 3-89206-558-6,
• Mapping Wild Gardens: The Symbolic Conquest of South Africa. Essen: Verlag Die Blaue Eule, 1997; ISBN 3-89206-829-1,
• The Body Wall: Somatics of Travelling and Discursive Practices. Frankfurt/Mein, New York: Peter Lang Verlag, 2006; ISBN 978-3-631-54534-8 pb.

Powieści

W zakresie powieści autor jest znany z tak zwanego „kwartetu zagłębiowskiego”, który składa się z następujących tytułów:

• Korzeniec, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2011; ISBN 978-83-7779-006-9; wydanie ilustrowane: Warszawa: Wydawnictwo MG, 2015; ISBN 978-83-7779-315-2,
• Puder i pył, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2013; ISBN 978-83-7779-150-9,
• Tal, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2015; ISBN 978-83-7779-332-9,
• Rutka, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2018; ISBN 978-83-7779-481-4,
• Kafelek mistrza Alojzego, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2019; ISBN 978-83-7779-581-1. Scalone wydanie dwóch pierwszych powieści: Korzeniec oraz Puder i pył.

Reportaże

Wśród reportaży autora, warto szczególnie zwrócić uwagę na:

• Nebraska, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2016; ISBN 978-83-7779-302-2.

Książki naukowe redagowane i współredagowane (wybór)

Białas był również zaangażowany w redagowanie istotnych publikacji naukowych, w tym:

• Aristippus Meets Crusoe: Rethinking the Beach Encounter, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1779, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1999; ISBN 83-226-0882-9,
• East-Central European Traumas and a Millennial Condition, Boulder/Lublin/New York: East European Monographs/Marie Curie Skłodowska University / Columbia University Press, 2000; ISBN 0-88033-441-X (z Wiesławem Krajką),
• Under the Gallows of Zoto’s Brothers: Essays on ‘The Manuscript Found in Saragossa’ Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2015; Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001; ISBN 83-226-1092-0,
• Alchemization of the Mind: Literature and Dissociation, Frankfurt, New York: Peter Lang Verlag, 2003; ISBN 3-631-50645-7 (z Krzysztofem Kowalczykiem-Twarowskim),
• Ebony, Ivory & Tea, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2203; Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004; ISBN 83-226-1318-0 (z Krzysztofem Kowalczykiem-Twarowskim),
• Culture and the Rites/Rights of Grief, Newcastle: Cambridge Scholars Publishers, 2013; ISBN 978-1-4438-5059-9 (z Pawłem Jędrzejko i Julią Szołtysek).

Przekłady literackie (wybór)

W dorobku Białasa znajdują się również przekłady ważnych dzieł literackich, takich jak:

• Alasdair Gray, 1982, Janine, [obszerne fragmenty powieści] Literatura na Świecie nr 9 (194) 1987, PL ISSN 0324-8305,
• Wole Soyinka, Rozmowa telefoniczna Literatura na Świecie nr 9 (194) 1987, PL ISSN 0324-8305,
• Wole Soyinka, Czas anomii, [obszerne fragmenty powieści] Literatura na Świecie nr 9 (194) 1987, PL ISSN 0324-8305,
• Josif Brodski/David Montenegro, Wątpliwości są przekonaniami, Literatura na Świecie nr 7 (204) 1988,
• Walter Abish, Autoportret, Literatura na Świecie nr 10 (219) 1989,
• Bernard Malamud, Żydoptak, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1989 [wybrane opowiadania],
• Jim Curran, K2: triumf i tragedia, Czeladź: Alma-Press, 1989, ISBN 83-7020-069-9,
• John Jakes, Piekło i niebo, Katowice: KAW, 1992 [dwa tomy]; Warszawa: Wydawnictwo Albatros, 2023 [w jednym tomie], ISBN 978-83-6751-244-2,
• P.D. James, Czarna wieża, Katowice: „Książnica”, 1993, ISBN 83-85348-55-7; Warszawa: Świat Książki, 1999, ISBN 83-7129-508-1; Warszawa: W.A.B., 2014, ISBN 978-83-280-0876-2,
• Stephen Tapscott, Mesopotamia, Katowice: „Śląsk”, 1994 [wybrane wiersze],
• Irwin Shaw, Głosy letniego dnia i inne utwory, tom 3, Katowice: „Książnica”, 1997 [wybrane opowiadania],
• Lydia Goehr, Dzieła muzyczne w muzeum wyobraźni. Esej z filozofii muzyki, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2022. ISBN 978-83-224-5144-1.

---

Oceń: Zbigniew Białas

---