Zygmunt Hempel

---

Młodość

Zygmunt Hempel urodził się w rodzinie o bogatej tradycji. Był synem Joachima Hempla, znanego przemysłowca oraz aktywnego działacza narodowej demokracji, a także senatora RP, oraz Anny z Bądzyńskich. W swoim dzieciństwie uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach.

Po zakończeniu nauki w gimnazjum, Hempel postanowił kontynuować swoją edukację i rozpoczął studia na Akademii Rolniczej w Dublanach. To był również czas, kiedy jego aktywność w działalności na rzecz niepodległości Polski zaczęła nabierać tempa. W trakcie swoich studiów, Zygmunt angażował się w różne organizacje, w tym w młodzieżowy związek „Pet”, a także w Zarzewie oraz w Drużynie Strzeleckiej im. Dionizego Czachowskiego.

W latach 1912–1914 Hempel odegrał istotną rolę w organizowaniu kół harcerskich oraz Drużyn Strzeleckich, działających na terytorium Królestwa Kongresowego. W ramach swoich działań, przewoził z Galicji podręczniki dotyczące wojskowego szkolenia, kolportował pisma takie jak „Wici” oraz organizował wyjazdy w celu umożliwienia uczestnictwa w szkoleniach militarnych w zaborze austriackim. Tuż przed wybuchem I wojny światowej, zakończył w Dublanach kurs szkoły podchorążych Drużyn Strzeleckich, co świadczy o jego pełnym zaangażowaniu w sprawę niepodległościową.

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej Zygmunt Hempel podjął służbę w Legionach Polskich. Do armii wstąpił wkrótce po wybuchu konfliktu, a dokładnie 8 lub 10 sierpnia 1914 roku, przystępując do Oddziału Wywiadowczego 1 Kompanii Kadrowej, której dowódcą był Józef Piłsudski. Już 9 października tego samego roku awansował na stopień podporucznika.

W okresie od sierpnia 1915 do lipca 1916 roku Hempel uczęszczał na Kursy Przemysłowo-Rolnicze w Warszawie. Po zakończeniu nauki powrócił do Legionów Polskich, gdzie otrzymał przydział do 1 kompanii I batalionu 5 pułku piechoty I Brygady. W trakcie swojej służby brał udział w licznych bitwach, w tym w istotnej bitwie pod Kostiuchnówką.

Ważnym aspektem jego kariery było uczestnictwo w radach żołnierskich, działających od jesieni 1916 roku, gdzie reprezentował 5 pułk piechoty. Wiosną 1917 roku Hempel ukończył kurs oficerski w Ostrowi Mazowieckiej-Komorowie. Niestety, w sierpniu 1917 roku został internowany po kryzysie przysięgowym.

Jednak jego determinacja doprowadziła do ucieczki z niewoli, co umożliwiło mu wstąpienie do Polskiej Organizacji Wojskowej. W latach 1917–1918 kontynuował swoje kształcenie, zapisując się do Towarzystwa Kursów Naukowych oraz Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Lata 1918–1920

W listopadzie 1918 roku Zygmunt Hempel dołączył do odrodzonego Wojska Polskiego, co symbolizowało jego zaangażowanie w odbudowę sił zbrojnych kraju. Został przydzielony do 35 pułku piechoty, gdzie pełnił rolę dowódcy plutonu oraz adiutanta batalionowego. To właśnie w tym okresie Hempel miał szansę wykazać się swoimi zdolnościami dowódczymi.

1 czerwca 1919 roku Hempel awansował na stopień kapitana, co stanowiło uznanie dla jego pracy i kompetencji. Od 15 sierpnia 1919 roku do 1 marca 1920 roku miał zaszczyt pełnić funkcję zastępcy szefa oddziału w Oddziale II DOG Grodno, co pozwoliło mu na zdobycie cennych doświadczeń w zakresie dowodzenia.

Później został przeniesiony do Oddziału II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, co otworzyło przed nim nowe możliwości. 1 lipca 1920 roku powrócił do służby liniowej i objął dowództwo 1 kompanii I batalionu 1 pułku piechoty Legionów. Jego kariera w tym okresie była dynamiczna i pełna wyzwań.

W okresie od sierpnia do początku września Hempel miał również tymczasowe zadanie jako dowódca 5 kompanii II batalionu oraz całego II batalionu. Jego umiejętności wojskowe i strategia zostały wystawione na próbę w trudnych warunkach bitewnych. Brał udział w walkach w takich miejscach jak Zwierki, Białystok oraz Kuźnica Białostocka, gdzie w wyniku zorganizowanej akcji jego pododdział przejął kontrolę nad dworcem kolejowym.

Okres międzywojenny

12 stycznia 1921 roku Zygmunt Hempel został urlopowany z wojska, a następnie, jako oficer 7 pułku piechoty Legionów, został przeniesiony do rezerwy. Po zakończeniu służby wojskowej prowadził gospodarstwo rolne w swoim majątku ziemskim, który znajdował się w Rożdżałowie, w powiecie chełmskim. Później, jego działalność przeniosła się do Barłomina, położonego w pobliżu Wejherowa na Pomorzu.

W tym czasie Hempel pełnił również rolę dyrektora Towarzystwa Produktów Rolnych w Warszawie. W okresie lat 1934–1935 miał zaszczyt pełnić funkcję komisarza rządowego w dobrach wilanowskich. Był także członkiem BBWR i sympatyzował politycznie z Walerym Sławkiem, jednak przez cały okres międzywojenny unikał aktywnego udzielania się w polityce.

Warto także zaznaczyć, że od połowy lat 20. Hempel zaangażował się w działalność Związku Strzeleckiego. W 1926 roku został wybrany na zastępcę członka Komisji Rewizyjnej ZS, a w 1931 roku uzyskał tytuł sekretarza generalnego, sprawując tę funkcję od 5 marca do 1 września.

II wojna światowa

Zygmunt Hempel brał udział w wojnie obronnej w 1939 roku, pełniąc rolę adiutanta dowódcy 360. pułku piechoty, ppłk. Jakuba Chmury. 12 września wziął udział w nieudanym ataku na Okęcie, podczas którego doznał poważnych ran, w tym utraty oka. Całkowicie był czterokrotnie ranny i przez pewien czas przebywał w Szpitalu Ujazdowskim.

W październiku 1939 roku Hempel zaangażował się w działalność konspiracyjną, obejmując stanowisko szefa Wydziału Politycznego Komendy Okręgowej Służby Zwycięstwu Polski w Warszawie. Jego zaangażowanie szybko zyskało na znaczeniu, ponieważ wkrótce potem stał się szefem Biura Informacji i Propagandy Komendy. Ponadto, współorganizował komórkę więzienną Dowództwa Głównego Służby Zwycięstwu Polski. W 1940 roku Hempel zajął się sprawami głównego organu prasowego SZP, „Biuletynu Informacyjnego”, koncentrując się na jego kolportażu. Pod jego przewodnictwem 6 lipca 1940 roku powstała tajna drukarnia, która nie tylko drukowała pismo, lecz także organizowała jego dystrybucję.

Zaproponował również Komendantowi Głównemu Związku Walki Zbrojnej, gen. Stefanowi Roweckiemu ps. „Grot”, utworzenie podziemnej struktury mającej zajmować się walką cywilną, jednak projekt został odrzucony. Hempel był także jednym z głównych inicjatorów „małego sabotażu”. Na wiosnę 1941 roku jego związki z ZWZ osłabły, prawdopodobnie przez wcześniejsze prezentowanie piłsudczykowskich poglądów.

Latem 1941 roku Hempel założył pismo „Myśl Państwowa”, w której większość artykułów była autorstwa jego ręki, oraz rozpoczął tworzenie podziemnego ugrupowania piłsudczykowskiego. W drugiej połowie 1941 roku bezskutecznie próbował nawiązać współpracę z Polską Partią Socjalistyczną-WRN, prowadząc rozmowy m.in. z Zygmuntem Zarembą oraz Chłopską Organizacją Wolności „Racławice”. Na początku listopada udało mu się nawiązać kontakt z marszałkiem Edwardem Śmigłym-Rydzem, który wrócił do okupowanego kraju. Po jego śmierci prowadził pertraktacje z innym przedstawicielem piłsudczykowskiego środowiska, Julianem Piaseckim, na temat utworzenia jednego wspólnego obozu politycznego, ale te negocjacje zakończyły się niepowodzeniem. Problemy dotyczyły głównie interpretacji wydarzeń z lat 1926–1939 oraz niezgody na charakter planowanego ugrupowania, opartego na zasadach sprzed wojny. W rezultacie Hempel i zespół działaczy związanych z „Myślą Państwową” 15 października 1942 roku powołali Konwent Organizacji Niepodległościowych, a Hempel objął stanowisko szefa Wydziału Wykonawczego Zarządu Głównego.

Po wybuchu powstania warszawskiego Hempel pragnął dołączyć do walczących oddziałów. Niestety, 2 sierpnia podczas prac przy budowie barykady na rogu ul. Zielnej odniósł ciężkie rany, a jego życie zakończyło się w nocy z 4 na 5 sierpnia 1944 roku w szpitalu powstańczym przy ul. Mariańskiej. Po śmierci Zygmunta Hempela został pochowany na cmentarzu Wolskim.

W ciągu swojego życia Hempel został odznaczony wieloma wyróżnieniami, w tym Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (otrzymał ten odznaczenie trzykrotnie) oraz odznaką „Za Wierną Służbę”. W 1918 roku zawarł związek małżeński z Zofią z d. Czajkowską (1893–1976), która była kurierką POW, a później żołnierzem Armii Krajowej, uczestniczką Powstania Warszawskiego i odznaczoną Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Niepodległości. Miał syna Zygmunta, który również był żołnierzem AK, tragicznie rozstrzelanym przez Niemców w Szydłowcu 5 sierpnia 1944 roku.

Po odejściu Zygmunta Hempela jego bliscy z KON napisali: „Odszedłeś od nas teraz, kiedy Cię najwięcej brak nam będzie, kiedy muszą znaleźć się w Polsce ludzie o Twoim charakterze, Twoich walorach moralnych, etycznych, Twojej odwadze cywilnej, wreszcie o zaletach Twego umysłu (…). Zginąłeś tak, jak sobie zawsze życzyłeś – śmiercią żołnierza. Lepszej śmierci nikt z nas nie pragnie. To nasza – Twoich najbliższych pociecha”. Władysław Brońiewski również wspomniał postać Hempela w wierszu napisanym 15 sierpnia 1944 roku w Jerozolimie, tytule „Warszawa”.

---

Oceń: Zygmunt Hempel

---